Keghart
Սեդա Գպրանյան-Մելքոնյան, Հետքonline 25 Նոյեմբեր, 2010
Արդէն տասնեօթ տարի է, որ ծննդեանդ և մեկնումիդ օրերուն ես քեզմէ մասնիկ մը կը բաժնեմ քու այնքան սիրած մեր ժողովուրդին հետ: Տեսակ մը հետդ հաղորդակցուելու, քեզի հաշուետու ըլլալու և իրավիճակին բաց աչքերով նայելու օրեր են ասոնք: Ժամանակին հետ սակայն այս հաշուետուութիւնը սկսած է դառնալ ցաւատանջ: Բօթ մը գուժելու պէս բան մը, քանի որ մեզի համար շատ կարևոր համարուող ճակատներէն լուրերը աստիճանաբար կը շարունակեն մթագնիլ: Հիմա յաճախ կը լսեմ բազմաթիւ հարազատ էակներու հոգոցը՝ «Է՜հ Մոնթէ ջան, սրանց համա՞ր տուեցիր կեանքդ:»
Սեդա Գպրանյան-Մելքոնյան, Հետքonline 25 Նոյեմբեր, 2010
Արդէն տասնեօթ տարի է, որ ծննդեանդ և մեկնումիդ օրերուն ես քեզմէ մասնիկ մը կը բաժնեմ քու այնքան սիրած մեր ժողովուրդին հետ: Տեսակ մը հետդ հաղորդակցուելու, քեզի հաշուետու ըլլալու և իրավիճակին բաց աչքերով նայելու օրեր են ասոնք: Ժամանակին հետ սակայն այս հաշուետուութիւնը սկսած է դառնալ ցաւատանջ: Բօթ մը գուժելու պէս բան մը, քանի որ մեզի համար շատ կարևոր համարուող ճակատներէն լուրերը աստիճանաբար կը շարունակեն մթագնիլ: Հիմա յաճախ կը լսեմ բազմաթիւ հարազատ էակներու հոգոցը՝ «Է՜հ Մոնթէ ջան, սրանց համա՞ր տուեցիր կեանքդ:»
Այդ «սրանց»-ը մեզի ծանօթ, քու երբեմնի զինակիցներուդ կը վերաբերի առաւելաբար: Մարդիկ, որոնցմէ շատեր ժամանակին ունէին բարի աչքեր ու յստակ նայուածք: Հիմա կը նայիմ անոնց դէմքերուն ու ճիգ կ’ընեմ յիշելու զիրենք: Անոնց աչքերուն արտայայտութիւնը անճանաչելի է ինծի: Այլևս նոյն մարդիկը չեն կարծես: Փորձութեան չդիմացած մարդու մաղձոտ աչքերով կերպարներ: Ինչքին ու փառքին գերի՝ անպատկառ էակներ:
Կը յիշե՞ս իմ ամէնաառաջին այցելութիւնս Մարտունի: Տակաւին ուսումնարանին մէջ էր զօրամասը: 1992-ի մայիս 28-ի կէսօրէն ետք հասայ: Ճաշարանը երեկոյեան կը գոցուէր: Մենք կը շտապէինք ընթրիքի երբ յանկարծ կանգ առիր ու ըսիր.
-Մէկ վարկեան սպասենք: Այդ սև փէշ, գոց կապոյտ պլուզ հագած կինը կը տեսնե՞ս: Այսօր իր տղան թաղեցինք: Տասներեք օր տղոց դիակները չէինք կրցած բերել: Իսկապէս չեմ կրնար այդ կնոջ երեսին նայիլ: Շա՜տ գէշ կը զգամ:
Սպասեցինք մինչև կինը մեկնէր: Որդին զոհուած էր Աւտալ-Գիւլափլուի մարտերէն մէկուն աւարտին տեղի ունեցած տգեղ իրադարձութեան մը ընթացքին՝ Աշանի հրամանատար Արմէնին, որ «շա՜տ լաւ մէկն էր»,և այլ տղոց հետ: Թշնամիին ուղղաթիռին իյնալուն հետ տղաքը վազած էին դէպի ազերի օդաչուն, յետոյ պատմութիւնը մշուշոտած էր: Օրերով Աբոյին հետևած էիր Մարտունի քաղաքին կեդրոնը գտնուող նկուղային խուցին մէջ, ուր ռատիոկապով փորձած էիք համոզել ազերիներուն՝ դիակները փոխանակել: Ազերիները զարմանքով օրեր շարունակ կրկնած էին, որ իրենց քով դիակներ չկան: Քանի մը օր ետք սարսափով իմացած էիր ազերի կապաւորէն, որ դիակները երկու դիրքերուն միջև ինկած տարածքին վրայ կը գտնուէին: Զայրոյթդ անասելի էր երբ իմացար թէ տղաքը այդպէս ալ մնացած էին ռազմադաշտին վրայ՝ ոմանք վիրաւոր: Դէպքէն 13 օր ետք թշնամիին հետ համաձայնեցնելով, դիակները հանած էիք: Քեզի համար վստահելի ազատամարտիկ Աշոտին օգնութեամբ յանձնաժողով ստեղծած էիր մեղաւորները պատժելու համար:
-Ընկերոջը ռազմադաշտին վրայ չե՛ն ձգե՜ր,- ձայնդ կ’արձագանգէր զօրամասով մէկ ու զայրոյթէդ կոկորդիդ ջիղերը հատիկ-հատիկ կարելի էր հաշուել: Չէիր գիտեր ինչպէ՞ս սփոփել ծնողներուն: Ամէն մէկուն կը սգայիր, ընելով կարելիդ, որ յաջորդիւ զոհերուն թիւը նուազագոյն ըլլար:
Հիմա Մոնթէ, ամիս չ’անցնիր, երբեմն շաբաթ, երբ զինուոր, հայ զինուոր չի զոհուիր: Իսկ ամենասարսափելին՝ այդ զինուորները յաճախ պատերազմային իրավիճակի մէջ չէ որ կը զոհուին: Իսկ անոնց ծնողքին դիմաց գէշ զգացող չկայ կարծես, քանի որ նոյն բանը կը կրկնուի, կը կրկնուի, կը կրկնուի:
Կոմիտասին հետ Պաշտպանութեան Կոմիտէի շէնքին դիմաց քեզի կը սպասէինք երբ Շուշիի հրամանատարը իր կարմիր նոր Նիվային մէջէն բարևեց ու անցաւ: Կոմիտաս ինծի դառնալով քիչ մը հիասթափ ըսաւ.
-այդ կարմիր մեքենան տեսա՞ր, դա քո ամուսնու մեքենան էր լինելու, բայց չուզեց:
Որոշուած էր հրամանատարներուն նոր Նիվաներ բաժնել: Կանչած էին քեզ Ստեփանակերտ, որ ստանայիր քեզի հասանելիք Նիվան, սակայն զարմացնելով բոլորին դուն մերժած էիր ըսելով, որ քեզի նման ինքնաշարժ պէտք չէր: Եթէ լաւ աշխատող վիլիս մը ճարէին, կ’առնէիր այլապէս նոր ու աղուոր ինքնաշարժի կարիք չունէիր:
Խանդավառութիւնդ մեծ էր, երբ յայտնեցի քեզի, որ Նոր Տարիին ինքս կու գամ Արցախ: Զօրամասի նախաճաշի սեղանին վրայ կար թէյ, շաքար, հաց և կարագ: Այսքանը: Հացի վրայ կարագը միակ բանն էր, որ մանկութենէդ չէիր կրցած ուտել: Անուշը կ’ուտէիր պանիրով: Ես մտայ խոհանոց և խոհարարէն ուտելիք խնդրեցի քեզի համար:
-Չունենք, չենք ստանում,- եղաւ պատասխանը:
-Դոշա՞բ էլ չունէք,- ըսի վրդովուած:
Դեկտեմբերի 31-ի երեկոյեան երբ դիրքերը կը շրջէինք, կրակները սկսած էին վառուիլ արդէն:
-Աւոն հրաման է տուել բոլոր դիրքերը միս բաժանել Նոր Տարվա գիշերը:
Տղաքը ուրախ էին: Ամէն մէկ դիրքի վրայ ժպիտով կանչեցիր ամենաերիտասարդ զինուորներուն ըսելով՝ «Սեդան նուէր ունի ձեզի համար»: Մեր ընկերներուն ղրկած պատանեկան տարիքի հաստ վերնաշապիկներն էին, որ յոյս ունէինք քիչ մը տաքութիւն պիտի բերէին երիտասարդութիւնը դիրքերուն վրայ սկսող սա պատանիներուն:
Գարնան իրիկուն մը երբ կօշիկներդ հանեցիր, ոտքերդ պատուած էին պալարներով: Ես սարսափած նայեցայ մինչ դուն կը փորձէիր «արդարանալ»: Կարճ ժամանակով Հայաստանէն եկած կամաւորի մը մարզական կօշիկները հին էին: Սփիւռքահայ ընկերոջդ ըսած էիր, որ պահեստէն կօշիկներ վերցնեն: Ընկերդ վերադարձած էր քեզի ըսելով, որ յարմար կօշիկներ չկան: Դուն հանած էիր ոտքիդ կարճ ճտքաւոր կօշիկները և տուած տղուն: Իսկ ինքդ հագած էիր երկար ճիտերով ձիւնի համար նախատեսուած տաք զինուորական կօշիկներդ: Ոտքերդ խաշած էին կօշիկներուդ մէջ, զայրոյթս ալ անօգուտ էր: Իսկ հիմա՞ Մոնթէ…Զինուորին հանդէպ նման հոգատարութիւն տեսանելի չէ: Այդ զինուորին՝ որուն վստահուած է մեր հայրենիքի պաշտպանութիւնը և մեր հոգատարութեան ու գնահատանքի ամէն մէկ կաթիլին կարիքը ունի ամրապնդուելու համար:
Մեր քաղաքն ալ չկայ: Մեր սիրած գրեթէ բոլոր զբօսայգիները, ուր ձմրան կը վազէիր երեխաներուն ետևէն ձիւնագնդակ խաղալու և կը զայրանայիր երբ ինծի կը զարնէին, անհետացած են: Ի՜նչ անձկութեամբ սպասեցիր, որ քեզի տանիմ իմ սիրած հին ու նեղլիկ փողոցները Երևանի՝ իրենց փայտեայ պատշգամբներով եզերուած հնաոճ տուներով: Անոնք ալ անհետացած են իրենց հին բնակիչներուն հետ միասին: Ամէն ինչ կը վերագրուի «Խորհրդային բարքերուն», որ դարձեր է կարծես արդարացման փաստարկութիւն: Ժողովուրդի շահերը պաշտպանողն ո՞վ է, չեմ գիտեր: Դեռ սեպտեմբեր 1990-ին ինծի կը գրէիր ազգին հայավնաս տարրերուն մասին.
«Ես հայ եմ, իմ ժողովուրդիս համար պայքարած եմ և դեռ կը պայքարիմ, լաւ հայանպաստ գործեր ըրած եմ և Հայաստան պիտի երթամ և հոն ալ լաւ գործեր ընեմ: Իսկ ով որ մեր նոր պետութեան պատասխանատուներն են այսօր թող լաւ գիտնան, որ իրենց գործը մեր ժողովուրդի շահերը պաշտպանելն է, իսկ ով որ մեր ժողովուրդին դէմ աշխատած է, ով որ դեռ կը ստէ մեր ժողովուրդին և դեռ կը կրկնէ նոյն սխալները, անոնք են որ տեղ չունին հոն»:
Keghart
Keghart
5 comments
Seta, Fair and Without Corruption
I have not had the opportunity to meet your late husband either. I first heard of him during the early days of the civil war in Lebanon when the talk among the youth was about an Armenian American who had come from America to aid the defense of the Armenian community. Who would have guessed then there was a legend in the making? I read his brother’s – Markar’s – book and now your heartwarming note coming from the person who was closest to Monte’s heart, you.
The all time fearless fighters’ vision of Armenia was not in Armenia’s military might. He had said that he envisions Armenia “fair and without corruption”. We hear of rampant corruption, of mistreatment of Armenian soldiers, of hazing in military. However, let these not discourage you, nor for you to lose the idealism that drove you to marry an idealist freedom fighter who, I am sure you knew that, much like in the song for a fedayee, instead of embracing his love (yar) had embraced his gun and had nowhere for a restful sleep. Let us all trust in your husband’s vision that it will become the reality. Your trust in his vision will give us further belief that Armenia will emerge “fair and without corruption”.
Monte gave his life; Aleco Yenikomishian lost his eyesights. Please write to us and update us on Aleco. How is Aleco doing? I met Aleco briefly as a young idealist, many years younger than me, in his Zavarian Ashagerdagan days in Beirut and when he was a student at Nshan Palandjian Djemaran.
Thank you for the kind words
Thank you for the kind words.
Alec is doing great. He lives in Yerevan, Armenia and is very active in "Sardarabad" Movement. He also is the Director of Monte Melkonian Benevolent Organization which helps the neediest of the needy in Armenia and Artzakh.
Monte’s brother Markar in Montreal
"My Brother’s Road: An American’s Fateful Journey to Armenia"
at 8:00 pm on Thursday, December 02, 2010 at the AGBU Montreal Center.
To Seta!! I wrote a short poem in praise of Monte
I was moved to read about Monte.
Sobre todo, Most so, because only yesterday on H1 Armenian TV they showed a short documentary. It lasted more than half an hour. He was there, giving orders and fighting!!
My book is on sale at Noyan Tapan Yerevan, entitled, "Viewpoints, articles and memoirs of a freelance patriot" half in English, the other part of the book in Armenian. My poem is for "COMANDANTE MONTE". The other Ärcaga Hayrenaseri muh Husheren, all in Armenian.
I have never wavered in my true belief in his patriotism…
For your info and your folks, I received a postcard more than 20 years ago from the comrade in arms of Hagop Hagopian (pseudonym) of a freedom fighter Jefe, who was gunned down in Athens Greece by Turkish agents. I did not keep that card, only showed it to my kin, then tore it up…
Do not be dismayed, we shall carry on his assignments till final victory.
Gaydzag
Մոնթէն,Վերադարձող և Վերադառնալիք
Գրութիւններուդ եւ մտորումներուդ ընթերցումը կարեւոր պատուհան մը կը բանայ մեր ազգին առասպելական զաւակին՝ Մոնթէին էութեան հասկացողութեան ի խնդիր:
Անշուշտ որ անոր ամենէն մտերիմը եղած ես դուն, եւ քեզի կ’իյնայ անոր աշխարհին ներկայացումը ամենէն հարազատ կերպով: Արտօնէ սակայն որ բաղդատում մը կատարեմ, միշտ երկիւղածութեամբ:
Կոստան Զարեան կ’ըսէ «ազգ մը կը կերտուի այնպէս, ինչպէս պոէման»:
Ըսել կ’ուզէ թէ պոէմայի նման, ազգակերտումը պէտք ունի բանաստեղծական ոգիի:
Մոնթէն, իր կեանքին թէ’ բանաստեղծն է եւ թէ’ անոր դիւցազներգութեան հերոսը:
Սասնայ Ծռերու վերջին զաւակը, Փոքր Մհերը, երբ այլեւս այնքան ծանրացաւ իր ժողովուրդին հոգերէն եւ ցաւերէն, որ այլեւս նոյնիսկ հրեղէն Քուռկիկ Ջալալին անկարող եղաւ շալկել իր ծանրաբեռնուած էութիւնը, այն ատեն հասաւ Ագռաւաքար, փակուեցաւ ժայռին մէջ, սպասելու իսկապէս օրհասական այն ժամանակին երբ իր ժողովուրդին գոյութիւնն իսկ վտանգուած պիտի ըլլար եւ միմիայն այն ատեն ինք պիտի գար դուրս՝ ի գին մեր ազգին փրկումին:
Փոքր Մհերը վերադարձաւ Եղեռնի օրերուն, որպէս Անդրանիկ Փաշա Օզանեան:
Փոքր Մհերը վերադարձաւ Բ. Աշխարահամարտի օրերուն, որպէս Մարշալ Յովհաննէս Բաղրամեան:
Փոքր Մհերը վերադարձաւ հայութեան նորօրեայ գոտեմարտի օրերուն, որպէս Մոնթէ Մելքոնեան:
Փոքր Մհերը չկրնար չվերադառնալ:
Երանի բոլոր անոնց որոնց սիրտրուն մէջ միմիայն դիւցազներգութիւն կայ:
Որովհետեւ միմիայն անոնք կրնան ազգ կերտել:
Բարեկամօրէն
Վիգէն Լ. Ադդարեան
Comments are closed.