Գիտցէք, Որ Դեռ Կենդանի Եմ

Գրիգոր Գրաճեան, Պէյրութ, 29  Նոյեմբեր 2010

Եթէ տըժգոյն մահու հրեշտակ
Անհուն ժպտով մ’իջնէ իմ դէմ…
Շոգիանան ցաւքս ու հոգիս,
Գիտցէ’ք որ դեռ կենդանի եմ:
               Պետրոս Դուրեան

Մեզի՝ հայերուս համար Պոլիս այցելութիւնը անպայման կը
ստեղծէ խառն զգացումներ, որոնց պատճառները  կարելի է բացատրել հետեւեալ ձեւով.

– Սփիւռքի մէջ ծնած ու մեծցած, մանաւանդ հայօրէն դաստիարակուած անհատ մը նախ կ’ունենայ այն տպաւորութիւնը, թէ թշնամիներով շրջապատուած է:

Գրիգոր Գրաճեան, Պէյրութ, 29  Նոյեմբեր 2010

Եթէ տըժգոյն մահու հրեշտակ
Անհուն ժպտով մ’իջնէ իմ դէմ…
Շոգիանան ցաւքս ու հոգիս,
Գիտցէ’ք որ դեռ կենդանի եմ:
               Պետրոս Դուրեան

Մեզի՝ հայերուս համար Պոլիս այցելութիւնը անպայման կը
ստեղծէ խառն զգացումներ, որոնց պատճառները  կարելի է բացատրել հետեւեալ ձեւով.

– Սփիւռքի մէջ ծնած ու մեծցած, մանաւանդ հայօրէն դաստիարակուած անհատ մը նախ կ’ունենայ այն տպաւորութիւնը, թէ թշնամիներով շրջապատուած է:

– Երբ զբօսաշրջիկներու յատուկ ուշադրութեամբ մը կը փորձենք ցուցափեղկերու ծանուցումները, պողոտաներու կամ փոխադրամիջոցներու կայարաններուն մէջ զետեղուած որմնազդները կարդալ, ներքին գոհունակութիւն մը կը զգանք, գրուածը՝ չոճուխներույատուկ ծանուցումը, խանըմներուն հագուստեղէնը, կամ սիկարէթի գործածութեան վնասակար, եսսախ ըլլալը հասկնալով:

– Վայրկեանի մը համար ուր ըլլալդ մոռցած՝ կը զարմանաս թէ ինպէ՞ս փոքրիկներ սահուն թրքերէն կը խօսին( մինչ այդ, մեր ապրած երկիրներուն մէջ, տարեցները միայն թշնամիինլեզուն կը խօսին այդքան ճարտարութեամբ):

– Իսկ խճողումի մէջ, կը կարծես լսել հայերէն, աւելի ուշ անդրադառնալու համար թէ խօսակցութեան շեշտն էր որ կը նմանէր հայերէնի, իսկ խօսուածը թրքերէն էր հարիւր տոկոսով:

Պոլիս առաջին անգամ այցելող հայուն ներաշխարհը տակն ու վրայ կրնայ ըլլալ երբ Վոսփորի ափին, երկրագունդի երկու աշխարհամասերը՝ Ասիան եւ Եւրոպան իրար միացնող կէտին վրայ գտնուելով կը խորհրդածէ:

-Արդեօք ճի՞շդ էր Հայկ նահապետի դէպի լեռնային շրջանները հաստատուելու որոշումը:

– Ինչպէ՞ս կ’ըլլար որ վայրի ցեղախումբեր եկած ու բազմած էին աշխարհի ամէնէն ռազմագիտական կէտերէն մէկուն վրայ:

– Պատմական ճոխ անցեալ մը ունեցող այս քաղաքին պալատներն ու մզկիթները (որոնց լաւագոյնները հայ ճարտարապետներու՝ Սինանին, Պալեաններուն ձեռագործն են) կը հմայեն զբօսաշրջիկները, իսկ մենք ընդվզումով կը ծանօթանանք անոնց, մտաբերելով հարեմներուն մէջ բանտարկուած պարմանուհիները, ընդհանրապէս քրիստոնեայ, որոնք բռնի ուժով պոկուած իրենց ընտանիքներէն, դատապարտուած էին սուլթանի մը կիրքերուն գոհացում տալու:

Եթէ Պոլսոյ թաղերուն մէջ բնական երեւոյթ է մզկիթի մը հանդիպիլ ամէն մէկ քայլափոխիդ, նոյնքան բնական կարելի է սեպել հայկական կրօնական սրբատեղիներու գոյութիւնը, մանաւանդ հին թաղամասերուն մէջ: Գում Գաբուի Ազգ. պատրիարքարանը, Բերայի Ս. Երրորդութիւն եկեղեցին, Սկիւտարի Ս. Կարապետ եկեղեցին, ընդամէնը 33 եկեղեցիներ, պոլսահայերուն հոգեկան եւ կրօնական պահանջքներուն բաւարարութիւն կու տան ամէն կիրակի եւ շաբթուան մէջ օր մը: Բոլոր եկեղեցիներն ալ հրաշալիօրէն մաքուր պահուածք ունին, իսկ ապահովական տեսակէտէն, տեւական հսկողութեան տակ են թէ’ պետական եւ թէ’ եկեղեցւոյ պատկան մարմիններուն կողմէ:

Իսկ բազմաթիւ հայկական կրթօճախներէն, ներկայիս կը գործեն թիւով 17 վարժարաններ, որոնք կարելին կ’ընեն գոյատեւելու եւ մնալու իրենց առաքելութեան բարձրութեան վրայ, հայեցի դաստիարակութեամբ մը պատուաստելու նոր սերունդը:
Սկիւտարի Ս. Խաչ Դպրեվանք վարժարանի տնօրէն, հմուտ թրքագէտ Հայկ Նշան, կը դժուարանայ ծածկելու ներքին խռովքը բացատրելու այնցեալի այն օրերը երբ ոչ քաջութիւնը, ոչ ալ կամքը բաւարար էին հայերէնի ուսուցման, հայկական դպրոցի գոյատեւման եւ շարունակականութեան համար: Երեւակայել հայկական վարժարան մը առանց հայերէն դասագիրքի եւ առանց հայերէնի ուսուցման: Այդ բոլորը զլացուած էին մեզի, կ’ըսէ Նշան:

Այժմ մենք այդ դժուար օրերը մեր ետին ձգած՝ կ’ուզենք երթալ դէպի փայլուն ապագայ. կը հաստատէ պարոն տնօրէնը եւ որպէս իրենց երկարատեւ պայքարի եւ յամառ աշխատանքի հունձք, ցոյց տալով սեղանին վրայ դրուած հայերէն գիրքերը, հպարտութեամբ կ’ըսէ. Կը տեսնէ՞ք այս գիտութեան, ուսողութեան, աշխարհագրութեան հայերէնով դասագիրքերը, լաւ նայեցէք, ասոնք պետութիւնը ինք տպագրել տուած է մեր վարժարանին համարՄեր մէջ, կ’աւելցնէ Նշան, թրքերէնը կ’ուսուցուի որպէս լեզու, ինչպէս հայերէնը, իսկ մնացեալ բոլոր նիւթերը, միայն երկրորդական 4 դասարաններ ունեցող մեր վարժարանին մէջ կը տրուին հայերէն լեզուով:

Արդեօք ձեր աշակերտները կ’այցելե՞ն մեր գրագէտներուն, բանաստեղծներուն շիրիմները, հարցումին տնօրէն Նշան կը պատասխանէ:
Անշուշտ, հայերէնի ուսուցման պահուն անպայման կը յիշենք զանոնք եւ հինէն եկած աւանդը կը փոխանցենք մեր աշակերտներուն:

Թէեւ Իսթանպուլը 15 միլիոնէ աւելի բնակիչ ունեցող աճող քաղաք է, հայութեան թիւը տեւապէս անկման մէջ է. օտար ամուսնութիւնները եւ արտագաղթը, պատճառներէն կարեւորագոյնները կարելի է նկատել: Չկայ այլեւս մտաւորականներու՝ բանաստեղծներու, հրապարակագիրներու, թատրոնի մարդոց փաղանքը: Չկան գաւառներէն քաղաք խուժող, պոլսահայ կեանքին նոր աւիշ տուող երիտասարդ աշխատաւորներու խումբերը: Այս բոլորով հանդերձ, փոքրաթիւ համայնքը, իր ներկայութիւնը կը զգացնէ, եթէ ոչ անցեալի տարողութեամբ, սակայն ներկայի յամառ գոյութեամբ մը: Բարեսիրական, կրթական եւ այլ հաստատութիւնները, իրար օգնութեամբ կ’աշխատին հաւաքաբար լուծել նիւթական դժուարութիւնները:

Ս. Փրկիչ ազգային հիւանդանոցը, 1832-էն ի վեր փրկութեան լաստ մըն է հիւանդին եւ տարեցին համար:

Քաղաքացիներուն առողջութեան եւ կեանքին հանդէպ հոգածու հիւանդանոցի եռուն մթնոլորտի հակապատկերն է Պալըգլըի լուռ եւ արտակարգօրէն կոկիկ ազգային գերեզմանատունը: Բոլոր շիրիմներն ալ առանց բացառութեան մարմարապատ են, ուր համեստ ննջեցեալներու կողքին կը հանգչին համայնքին համբաւաւոր զաւակները՝ Միսաք Մեծարենցի եւ Հրանդ Տինքի նման:

Կ’անցնինք Պոլսոյ ասիական մասը ուր Սկիւտարի կեդրոնական մէկ թաղամասին մէջ կը գտնուի ազգային գերեզմանատունը որու մուտքին արձանագրուած է 1885 թուականը: Երբ պատասխանատու պահակ Ստեփան Թալասլըօղլուին մեր ցանկութիւնը կը յայտնենք այցելելու նշանաւոր մարդոց շիրիմները, ինքնավստահօրէն կ’ըսէ: Հետեւեցէք ինծի, ես գիտեմ որ այստեղ ով պառկած է: Եւ մեզ սիրով կ’առաջնորդէ շագանակի հսկայ ծառերու ներքեւ հանգչող ծանօթ անուններու՝ Պետրոս Դուրեանին, արքունի ճարտարապետ Պալեաններուն, Վարդգէս Քարենցին, բանաստեղծ Մատթէոս Զարիֆեանին, դաստիարակ Հինդլեանին, ուսուցչապետ Ռէթէոս Պէրպէրեանին դամբարանները:

Գերեզմանատունէն դուրս կու գանք, կարծես փակած՝ մտքի եւ սրտի հաշիւ մը, ուխտագնացութիւն մը կատարողի գոհունակութեամբ: Չէ, վաստակաւոր մեր ննջեցեալները ենթակայ են յատուկ հոգածութեան եւ կը հանգչին իրենց մեծութեան համապատասխան եւ իրենց յիշատակը յաւերժացնող ապահով վայրի մը մէջ: Սակայն ու՞ր են միւսները, հարիւրաւոր մեր մտաւորականները՝ Զօհրապ, Վարուժան, Սեւակ, Սիամանթօ …: Անոնք այս երկրին մէջ աննշան,անծանօթ տեղ մըն են, սակայն մոռցուա՞ծ, ո’չ երբեք:

Պոլսահայութեան մէջ ուշագրաւ երեւոյթ է իր հաւատքին, եկեղեցիին, համայնքին հանդէպ կառչածութիւնը: Պոլսահայերը, այո, թրքախօս են, ինչպէս ֆրանսահայերը՝ ֆրանսախօս, ամերիկահայերը՝ անգլիախօս, սակայն ոչ մէկ ձեւով կը պակսի իրենց մէջ հայկականութիւնը: Անոնք հոգւով ու սրտով փարած են ազգային հաստատութիւններուն: Իրենց այս կապուածութեան ապացոյցները բազմաթիւ են, ահաւասիկ նմուշ մը անոնցմէ:

– Քընալը կղզիին վրայ խանդավառ մթնոլորտ մը կը ստեղծուի ամառուայ եղանակին եւ  ձեռնարկները անպակաս կ’ըլլան: Գարակէօզեան բարեսիրական հաստատութեան մանուկներու յատուկ կազդուրման կայանը, թատերական-երաժշտական երեկոները, կիրակնօրեայ պատարագը  եւ այլ ձեռնարկներ հայկական շունջ մը կու տան կղզիին: Խօսակիցս իր խանդավառութիւնը չէր կրնար զսպել նկարագրելով Վահէ Պէրպէրեանի յաջող ելոյթը այս ամառ հայկական կղզիին վրայ:

– Օսման Պէյ պողոտայի վրայ, Հ. Տինքի սպանութեան վայրին շատ մօտիկ երաժշտական վաճառատունէն հայերէն երգ կը լսուի երբեմն, այլ եղանակներու կողքին:

Հրանդ Տինք ( 1954-2007)

-Բանկալթը-ի խճողուած թաղամասերուն մէջ ամէն քայլափոխիդ կը հանդիպիս հայերու որոնք անպայման ՝բարեւ՝ով մը զիրար կ’ողջունեն, որպիսութիւն կը հարցնեն, երգչախումբի, եկեղեցիի, ընտանեկան պարագաներու մասին տեղեկութիւններ կը փոխանակեն եւ ՝սաղ ըլլաք՝-ով մը հրաժեշտ կու տան իրարու:

-Պոլսոյ փակ շուկայի հայ վաճառականները եւ ոսկերիչները, հակառակ տնտեսական տագնապին եւ առօրեայ դժուարութիւններուն, անմասն չեն համայնքին առնչուող հարցերէն:

 Կիրակի, պատարագը եւ երգեցողութիւնը շատ լաւ անցաւ:

 Ինտո՞ր պատարագ եւ օծում պիտի ըլլայ եթէ Ախթամարի եկեղեցիին խաչը չդրուի:

Նման արտայայտութիւններ առեւտրականները կը փոխանակեն իրարու հետ,երբ գաւաթ մը թէյի շուրջ նստած կը խօսակցին:

Շուկայի նեղլիկ իր խանութին մէջ, Վարուժանը կը հիւրասիրէ մեզ թէյով: Հեռատեսիլի կայանները փնտռելէ ետք կանգ կ’առնէ լիբանանեան կայանի մը  վրայ եւ կ’ըսէ: Այստեղէն հայերէն լուրերը մտիկ կ’ընենք ամէն օր:

– Մարմարա ծովուն 4 կղզիներէն Պէօյիք Ատա, մեծ կղզիի մուտքի գրատունը, բազմալեզու գիրքերու կողքին կը վաճառէ նաեւ հայերէն գիրքեր, Մնձուրիէն, Մարկոսեանէն, Եսայեանէն:

-Խումբ մը Վագըֆցիներ, ակումբ մը հիմնած են Բանկալթը-ի Պիլեզիք փողոցի մուտքին յարկաբաժնի մը մէջ որպէս Մուսա լեռցիներու տուն, ուր կը հանդիպին գործէն վերադարձի ճամբուն վրայ: Իսկ կիրակի կամ տօնական օրերուն, իրենց ընտանիքներով կը հաւաքուին այստեղ, տոհմիկ սովորութիւնները եւ մթնոլորտը պահելու եւ շարունակելու:

Պոլսահայութիւնը պատնէշին վրայ է եւ պատրաստ դիմագրաւելու ամէն տեսակ դժուարութիւն:  

Թէեւ ներկան մարտահրաւէրներով լեցուն է՝ լեզու, դպրոց, եկեղեցի պահպանելու հարց կայ, օտար ամուսնութիւններ օր ըստ օրէ կ’աւելնան, արտագաղթը ահազանգային սահմաններու հասած է, այս բոլորով հանդերձ պոլսահայը յամարօրէն կը յայտարարէ.

Գիտցէք, որ դեռ կենդանի եմ:

Կը սպասուի որ սփիւռքը եղբայրական ձեռք մը երկարէ, չմոռնայ, չանտեսէ, առանձին չձգէ իր ազգակիցները, ապա թէ ոչ, Դուրեանի խօսքերով.

Իսկ աննըշան եթէ մնայ
Երկրի մէկ խորշն հողակոյտն իմ,
Եւ յիշատակս ալ թառամի
,
Ա’հ, այ՛ն ատեն ես կը մեռնի’մ …:
 
4 comments
  1. Սիրելի Գրիգոր Գրաճեան,

    Սիրելի Գրիգոր Գրաճեան, Բազմաթիվ էջեր կարելի է գրել քեզ հետ խոսելու համար…Սակայն մեկ բառով կարելի է ասել՝ չապրելու իրավունք չունենք…
  2. Bolis
     Sireli Krikor

    It was a wonderful presentation of Bolis, the Armenian Istambul. I thoroughly enjoyed reading it. Well done!

  3. Une belle description de la
    Une belle description de la vie sociale des Armeniens, au moins a l”Istanbul!” avec leurs ecoles, eglises, cimetieres bien entretenues.
    Il ne faut pas oublier que nous avons a Bolice (Istanbul) notre “badriarkaran”; une belle construction et un centre spirituel important.
    Mais est-ce qu’on est certain de l’avenir…On n’est jamais sure avec les Turcs.

  4. Գրիգոր Գրաճեան

    Գրիգոր Գրաճեան-in mets harganq: Apsos vor chi ogtagortsvel aritn u Mets Duryani mi qani ayl gratsner chi hishvats, miayn angleren kardacog hay kochvognerin hackatakic mard dardznelu hamar: Ete haykakan kochvog ekegecin ir anban u hayoc tshnami "kotogikosi" het miasin hayerin haytnein jhudneri kazmakerpats egerni masin, hay jogovurdn cher zrkvi ir hanchareg zavakheri shateric Գրիգոր Գրաճեան-in harganqs: Gegartin el shnorhakalutyun hratarakman hamar: Ete girs kardacogqic voch tsuyl u baryackam mekn klini , tog ugarki indz sylfoen tarasharov hayeren tpog tsragir [email protected]   hasceov:
    KECCE PETROC DURYANN, KENDANIN MER HOGUM, kecce Գրիգոր Գրաճեան- n DURYANIN CHANACHOG! Aslamazyan A.K

     

Comments are closed.

You May Also Like