Opinions

Երեւան եւ … Պէյրութ

37 minute read

ByKeghart
August 3, 2016

A Decrease font size. A Reset font size. A Increase font size.

Արա Սանճեան, Անթիլիաս, 1-2 Օգոստոս 2016

Յուլիս 17-էն սկսեալ` երեւանեան վերջին անցուդարձի ֆոնին վրայ, մեր հայրենաբնակ կարգ մը ազգակիցներէն քանիցս լսեցինք թէ «Պէյրութ մի՛ սարքէք մեր երկիրը»։ Երկուշաբթի օր, Պէյրութի կողքին յայտնուեցաւ նաեւ Հալէպը` իբրեւ մէկը այն երկու օրինակներէն, որոնցմէ պէտք է խուսափին Հայաստանի քաղաքացիները։

Պէյրութն ու Հալէպը, երկու քաղաքներ, ուր մեր նախնիներէն շատերը կրցան ցեղասպանութենէն ճողոպրիլ, այնտեղ հանգրուանիլ ու իրենց համար նոր կեանք ստեղծել, վերոնշեալ պարագաներուն բնականաբար կը ներկայացուին իբրեւ բացասական օրինակներ։

Հալէպի պատիւը պաշտպանելու պարտականութիւնը կը թողում Սուրիոյ այդ վաճառաշահ քաղաքին մէջ ծնած, մեծցած ու նոյնիսկ այս դժնդակ օրերուն այդ քաղաքին կառչած ազգակիցներուս։

Արա Սանճեան, Անթիլիաս, 1-2 Օգոստոս 2016

Ես պիտի գրեմ Լիբանանի եւ անոր մայրաքաղաք Պէյրութի մասին, ուր մայրական կողմս հաստատուած է Կիլիկիոյ պարպումէն անմիջապէս ետք` 1920ականներուն, իսկ հայրական կողմս` 1940ականներու երկրորդ կիսուն։ Ես ծնած, մեծցած ու հայկական դպրոց յաճախած եմ Լիբանանի մէջ` քաղաքացիական 15ամեայ պատերազմի դժուար տարիներուն։ Լիբանանի մէջ անցուցած եմ կեանքիս մեծագոյն մասը։ Այս տողերը կը գրեմ Լիբանանի մեր ընտանեկան բնակարանին մէջ, ուր հաստատուած ենք 1980ի Դեկտեմբերէն ի վեր։ Ծնողներս զիս դաստիարակեցին ըլլալ հայ, հպարտանալ հայութեամբ ու Հայաստանով, բայց Հայաստանէն ոչ նուազ կը սիրեմ նաեւ Լիբանանը, իր ժողովուրդն ու մշակոյթը։ Հայաստանի նման, Լիբանանին ալ կը ցանկամ լաւագոյնը։ Լիբանանի թերութիւններուն վերաբերեալ նոյնքան կը սրտնեղիմ ինչքան` Հայաստանի բացթողումներուն։

Մասնագիտութիւնս պատմութիւնն է, եւ ինծի համար անառարկելի ճշմարտութիւն է, որ յիշողութիւնը` անհատական թէ՛ հաւաքական, անխուսափելիօրէն ընտրովի կ’ըլլայ` կամայ թէ ակամայ։ Լիբանանն ալ աշխարհի բոլոր երկիրներուն նման ունի իր օրինակելի ու բացասական երեսները։ Եթէ Հայաստանի մէջ որոշ շրջանակներու համար այսօր շահաւէտ է Պէյրութը ներկայացնել իբրեւ խորհրդանիշ երկրի մը, ուր քաղաքական հարցերը զէնքով ու բռնութեամբ կը լուծուին միայն, այս գրութեան մէջ ես ալ ընտրովի պիտի ըլլամ, բայց հակառակ ուղղութեամբ ու պիտի յիշատակեմ դէպքեր, որոնք կ’ընդգծեն Լիբանանի ժողովուրդին հայրենասիրութիւնն ու ազատասիրութիւնը, ժողովրդավարական կարգերու եւ աւանդոյթներու հանդէպ անոր յարգանքը։ Լիբանանի պատմութիւնը լիարժէք չ’ըլլար եթէ անգիտանանք երկրին ու անոր մայրաքաղաք Պէյրութի կենսագրութեան ստորեւ ներկայացուող դրուագները 20րդ ու 21րդ դարերէն։

Լիբանանն` իբրեւ պետութիւն, իր այսօրուան սահմաններով, գոյացաւ Օսմանեան Կայսրութեան փլատակներուն վրայ, 1920ին։ Պէյրութն անոր մայրաքաղաքը եղած է առաջին օրէն։ Պէյրութն ալ Վանի ու Երեւանի չափ հին քաղաք է` հարուստ հնագիտական ժառանգութեամբ։ Այսուհանդերձ, 1920էն անմիջապէս ետք` շուրջ քառորդ դար, Լիբանան փաստացիօրէն կը գտնուէր ֆրանսական քաղաքական ու ռազմական իշխանութեան տակ։ Միայն Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի ժամանակ` օգտուելով միջազգային քաղաքական իրավիճակէն, Լիբանան ու Սուրիա` համարեա միաժամանակ, Ֆրանսայի (այսինքն` Զօրավար Շարլ Տը Կոլին) պարտադրեցին, որ 1943ին ճանչնայ իրենց ինքնիշխանութիւնը, իսկ 1946ին` առանց որեւէ պայմանի, իր զօրքերը դուրս բերէ Լիբանանէն ու Սուրիայէն։ Մերձաւոր եւ Միջին Արեւելքի մէջ (գուցէեւ աշխարհի մէջ, վստահ չեմ), Լիբանան ու Սուրիա առաջին երկիրներն էին ուրկէ գաղութարարը հեռացաւ առանց որ կարենայ` իբրեւ «կամաւոր» հեռացման գին, իր նախկին գաղութին պարտադրել այսպէս կոչուած «անհաւասար» պայմանագիր ու միառժամանակ շարունակել այնտեղ վայելել որոշ առանձաշնորհումներ։

Լիբանանի քաղաքական համակարգը կիսանախագահական է։ Մինչեւ 1990ի սահմանադրական փոփոխութիւնները, հանրապետութեան նախագահը կը վայելէր գործադիր իշխանութեան լայն իրանունքներ, թէեւ ան կ’ընտրուէր ո՛չ թէ ուղղակի ժողովուրդէն, այլ` ժողովուրդին կողմէ չորս տարի ժամկէտով ընտրուած խորհրդարանէն։ Լիբանանի մէջ խորհրդարանական ընտրութիւններ տեղի կ’ունենան 1922էն սկսեալ, նոյնիսկ` ֆրանսացիներու ներկայութեան շրջանին։ Անկախ Լիբանանի հանրապետութեան առաջին նախագահն էր Պշարան ալ-Խուրին (արեւելահայ արտասանութեամբ` Բիշարա ալ-Խուրի)։ Ան կը համարուի Լիբանանի անկախութեան հայրերէն։ 1943ին` հակաֆրանսական պայքարի օրերուն, ան նոյնիսկ ֆրանսացիներու կողմէ ձերբակալուած էր ու ժամանակաւորապէս բանտարկուած։ Սակայն, ինքն ալ ի վերջոյ վարակուեցաւ իշխանաւորներուն մօտ լայն տարածում գտած իշխանութիւնը հնարաւորինս երկար պահելու ախտէն ։ Համաձայն Լիբանանի սահմանադրութեան, նախագահը կը պաշտօնավարէ վեց տարի եւ կրնայ վերընտրուիլ միայն առաջին պաշտօնավարութեան աւարտէն վեց տարի ետք։ (Ի դէպ, այդպիսի վերընտրութիւն երբեք տեղի չէ ունեցած։) Խուրի կեղծեց 1947ի հերթական խորհրդարանական ընտրութիւնները, ապահովեց ընտրութիւնը իրեն հլու խորհրդարանի մը, որ 1948ին փոփոխութեան ենթարկեց սահմանադրութիւնը, եւ Խուրի 1949ին սկսաւ նախագահական իր երկրորդ վեցամեայ ժամկէտը։ (Լիբանանի մէջ խորհրդարանը կրնայ փոխել սահմանադրութիւնը պատգամաւորներու ձայներու երկու-երրորդով։) Միաժամանակ, երկրէն ներս կար լայն դժգոհութիւն նախագահի հարազատ եղբօր` Սալիմ ալ-Խուրիի վարքագիծէն։ Օգտուելով իր եղբօր դիրքէն, ան կը փորձէր արագօրէն հարստանալ։ Ժողովուրդը սկսած էր վերջինս «Սուլթան Սալիմ» կոչել։ Ի վերջոյ, 1952ին Նախագահ Խուրիի դէմ ստեղծուեցաւ քաղաքական լայն դաշինք (կոալիցիա) եւ վերջինիս համազգային գործադուլի կոչը լայն արձագանգ գտաւ։ Խուրի դիմեց բանակի գլխաւոր հրամանատարին, որ իր զինուորներով բանալ տայ փակ խանութները։ Հրամանատարը մերժեց` ըսելով, որ բանակի պարտականութիւնը միայն երկիրը արտաքին թշնամիէն պաշտպանելն է եւ թէ բանակը չի խառնուիր երկրի քաղաքական ներքին վէճերուն։ Հրամանատարի մերժումէն ետք, Խուրի մտաւ նախագահական ապարանքի մատուռը, ծունկի եկաւ, աղօթք մը արտասանեց (այս մասին կան ականատեսներու գրաւոր վկայութիւններ ու պահպանուած է լուսանկար) եւ ապա` վերադառնալով իր գրասենեակը, գրեց ու ստորագրեց իր հրաժարականը` կարճ ու կտրուկ։

Այսօր, լիբանանցիները Խուրին կը յիշեն աւելի շատ իբրեւ անկախութեան հայր քան թէ իբրեւ կաշառակեր նախագահ։ Իր անունով կը կոչուի Պէյրութի կարեւոր պողոտաներէն մէկը, որու եզրին կանգնած է իր արձանը։ Ամէն տարի, անկախութեան տօնին, նախարարներ ծաղկեպսակ կը զետեղեն իր եւ 1943ին իր հետ կալանաւորուած լիբանանցի քաղաքական գործիչներու շիրիմներուն վրայ։

Նախագահ Քամիլ Շամուն` Խուրիի յաջորդը, նոյնպէս իր պաշտօնավարութեան աւարտին` 1958ին, գայթակղութիւնն ունեցաւ փորձել փոխել տալու սահմանադրութիւնը եւ այդպիսով վեց տարիով երկարաձգելու իր իշխանութիւնը։ Այս անգամ, ան իր դէմ յանդիման գտաւ ժողովրդական զինուած ապստամբութիւն մը, որ տեւեց վեց ամիս եւ իրեն պարտադրեց հրաժարելու իր ժամկէտը երկարաձգելու երազէն։ Պաշտօնական ժամկէտի աւարտին, Շամուն իշխանութիւնը փոխանցեց խորհրդարանի կողմէ ընտրուած իր յաջորդին, որ իր քաղաքական հակառակորդներէն էր։ Շամուն մնաց քաղաքականութեան մէջ մինչեւ իր մահը (1987ին), նախագահական իր ժամկէտի աւարտէն ետք մի քանի անգամ զբաղեցուց նախարարական պաշտօններ, անգամ մը նոյնիսկ պաշտօնապէս իր թեկնածութիւնը ներկայացուց նախագահական թափուր աթոռին համար, բայց երբեք չվերադարձաւ նախագահի պաշտօնին։

1958ին ընտրուած նախագահը լիբանանեան բանակի նախկին գլխաւոր հրամանատար Ֆուատ Շեհապն էր (արեւելահայ արտասանութեամբ` Ֆուադ Շեհաբ)։ Ան պաշտօնավարեց մինչեւ 1964 թուականը։ Այդ տարի, Լիբանանի մէջ տեղի ունեցան ե՛ւ խորհրդարանական ե՛ւ նախագահական ընտրութիւններ։ Խորհրդարանական ընտրութիւնները նախորդեցին նախագահականին։ Նորընտիր խորհրդարանի 99 պատգամաւորներէն 79ը խնդրագրով դիմեցին Շեհապին, որ ընդունի սահմանադրութեան փոփոխութիւն եւ շարունակէ պաշտօնավարել եւս վեց տարի։ Շեհապ մերժեց առաջարկը, հսկեց որ ժամանակին եւ ըստ սահմանադրութեան սկզբունքներուն կատարուի իր յաջորդին ընտրութիւնը, ապա` հեռացաւ քաղաքական կեանքէն ու իր ապարանքին մէջ մահացաւ 1973ին։

1968ի խորհրդարանական ընտրութիւններու նախօրեակին, երկրին մէջ աւելցած էր դժգոհութիւնը Շեհապի եւ անոր համախոհ յաջորդին վարած քաղաքականութեան նկատմամբ։ Քաղաքական այդ ուղեգիծին, այսպէս կոչուած շեհապականութեան դէմ գոյացաւ «Երրեակ դաշինքը», որ լուրջ յաջողութիւններ ունեցաւ 1968ին կայացած խորհրդարանական ընտրութիւններուն ժամանակ եւ տիրացաւ պատգամաւորական բազմաթիւ աթոռներու։ Այս պայմաններու տակ, 1970ի նախագահական ընտրութիւնները շատ թէժ էին, բայց` ամբողջութեամբ երկրի սահմանադրական սկզբունքներուն համապատասխան։ Ընդդիմադիր «Երրեակ դաշինքի» թեկնածուն ստացաւ խորհրդարանի 99 պատգամաւորներէն 50ին ձայները, իշխանամէտ շեհապական թեկնածուն` 49 քուէ։ Լիբանանի հանրապետութեան նախագահը ընտրուեցաւ մէկ ձայնի տարբերութեամբ։

1977ին Իսրայէլը արշաւեց հարաւային Լիբանան` այնտեղ ճնշելու համար պաղեստինցի մարտիկներու կամ ֆիտայիներու եւ անոնց լիբանանցի համախոհներուն գործունէութիւնը։ 1982ին` երկրորդ, աւելի լայնածաւալ արշաւանքով մը իսրայելացի զօրքերը պաշարեցին ու շաբաթներով ռմբակոծեցին Պէյրութը։ Յետոյ, խախտելով հրադադարի պայմանագիրը, անոնք նուաճեցին Պէյրութը երբ` ըստ նոյն պայմանագրի, անկէ արդէն հեռացած էին քաղաքը պաշտպանողներուն մեծ մասը։ Պէյրութը դարձաւ իսրայելեան գրաւման ենթակայ առաջին արաբական մայրաքաղաքը։ Բայց, նոյն Պէյրութին մէջ շուտով յառաջ եկաւ դիմադրական ճակատ մը, որու զինուած գործողութիւնները իսրայելացի զինուորներուն դէմ կարեւոր դեր խաղացին Պէյրութէն շուտով հեռանալու իսրայելեան որոշման մէջ։ Իսրայէլի դէմ հարաւային Լիբանանի մէջ զինուած դիմադրութիւնը շարունակուեցաւ մինչեւ 2000 թուականը եւ ի վերջոյ Իսրայէլին պարտադրեց, որ երկրէն հեռանալու միակողմանի որոշում կայացնէ` առանց Լիբանանի կառավարութենէն նուազագոյն զիջում կարենալ կորզելու։ Արաբ-իսրայելեան պատերազմներու պատմութեան մէջ, ասիկա առանց որեւէ քաղաքական զիջման, գրաւուած հող ազատագրելու միակ դէպքն է, որմով հպարտ են բոլոր լիբանանցիները։

1992ին տեղի ունեցած` քաղաքացիական պատերազմէն ետք առաջին խորհրդարանական ընտրութիւններուն ժամանակ եւս, երկրի վարչապետին գլխաւորած թեկնածուներու ցուցակը Պէյրութի մէջ շատ ծանր պարտութիւն կրեց։ Պատգամաւոր ընտրուեցան ընդդիմադիր ցուցակէն բազմաթիւ թեկնածուներ։

Համարեա նոյնպիսի վախճան ունեցան 2000ի խորհրդարանական ընտրութիւնները։ Ռաֆիք ալ-Հարիրին (արեւելահայ արտասանութեամբ` Ռաֆիկ ալ-Հարիրի) վարչապետ դարձած էր 1992ի խորհրդարանական ընտրութիւններէն ետք, բայց երբ 1998ին հանրապետութեան նախագահ ընտրուեցաւ Էմիլ Լահուտը (արեւելահայ արտասանութեամբ` Էմիլ Լահուդ), Հարիրի մերժեց շարունակել պաշտօնավարել որովհետեւ նորընտիր նախագահին հետ լուրջ տարակարծութիւններ ունէր երկրի զարգացման ռազմավարութեան շուրջ։ Հարիրի անցաւ ընդդիմութեան շարքերը եւ 2000ի ընտրութիւններուն մասնակցեցաւ իբրեւ ընդդիմադիր։ Երբ Հարիրի եւ իր հետեւորդները այդ ընտրութիւններուն շռնդալից յաղթանակ տարին, Նախագահ Լահուտ հարկադրուած եղաւ վերստին վարչապետ նշանակել Հարիրին եւ ընդունիլ անոր ծրագիրը։

Իբրեւ վերջին կէտ նշեմ նաեւ թէ Լիբանանի մէջ սահմանադրական խորհուրդ կամ դատարան ստեղծուած է 1990 թուականի սահմանադրական փոփոխութիւններու ծիրէն ներս։ Բազմաթիւ այլ իրաւասութիւններու կողքին, այս խորհուրդը կը քննէ նաեւ խորհրդարանական ընտրութիւններու ժամանակ պարտուած թեկնածուներուն ներկայացուցած հայցերը։ Ի հարկէ, բազմաթիւ պարտուած թեկնածուներ փորձած են օգտուիլ այս իրաւունքէն եւ պահանջած են բեկանել իրենց ընտրաշրջանի արդիւնքները։ Բնականաբար, ոչ բոլոր հայցերն այս ուղղութեամբ բաւարարուած են խորհուրդին կողմէ, բայց քիչ չեն նաեւ այն պարագաները երբ խորհուրդը քննած է բողոքը եւ բաւարարած բողոքարկող թեկնածուին պահանջը` բեկանելով ընտրութեան պաշտօնական արդիւնքները եւ այդ ընտրաշրջանին մէջ նշանակելով նոր ընտրութիւններ։

Ի հարկէ, այս դրուագները Լիբանանի պատմութեան ամբողջութիւնը չեն ներկայացներ։ Վերեւը մատնանշեցի թէ փաստերու այս փունջն ալ ընտրովի է` յար եւ նման «Պէյրութ» ըսելով միա՛յն քաղաքացիական պատերազմ հասկնալու ընտրանքին։ Այս յօդուածս գրուած է առաջին հերթին հայրենաբնակ ազգակիցներուս համար։ Դիտմամբ խուսափեցայ բաղդատութիւններ կատարելէ Հայաստանի մերօրեայ իրականութեան հետ։ Անոնց, որոնց հասանելի պիտի ըլլայ այս գրութիւնս, վստահ եմ, որ իրենցմէ իւրաքանչիւրը, եթէ ցանկայ, կրնայ համեմատել զոյգ իրավիճակները եւ ըստ այնմ կատարել իր ուրոյն եզրակացութիւնը թէ երբեւիցէ կ’արժէ՞ թէ՞ ոչ Պէյրութ սարքել Երեւանը, եւ թէ իւրաքանչիւր պարագային ի՞նչ կրնայ խորհրդանշել «Պէյրութ» տեղանունը։

Keghart

3 comments

Anonymous says:

August 3, 2016 at 4:24 pm

Other Side of the Same Coin

I'm neither a historian nor a politician. I don't know much about the socio-political life in Armenia nor about the intricacies of its economy. And I don't write in defense of any entity. Yet I know that when President Sargsyan hints that "this is neither Beirut nor Haleb" he is not talking about whatever this article says (I wish I could express in Armenian letters). Haleb is a field for everybody to fight against everybody, and like Mr. Sanjian, I leave it to Halebtsis to write about. Yet, as a Beirutsi, I know Lebanon had, and still has, areas that its national army cannot enter.

If Ani was the city of 1,001 churches, Lebanon was, and still is a country of 1,001 militias, thugs, organizations, terrorists… Ever since Mr. Sanjian's birth, Lebanon had "refugee camps" that were not within Lebanese sovereignty. And those "refugee camps" were/are hotbeds and training camps for Palestinian, Arab, international terrorist/freedom fighters. Yes, those camps were, and are, "independent"pockets of the Lebanese "legitimate" authorities and today the whole country is a mosaic of sectarian training camps. And yes, my friends, these camps had Armenian factions too, trained for Arab causes, anti-imperialist agendas, pro-Palestinian, anti-Israeli, pro-Mao and Lenin, anti-imperialist and colonialist… And I believe this is what President Sargsyan is alluding to, which Mr. Sanjian fails to mention. THAT ARMENIA CANNOT AND SHOULD NOT BE THE LAND OF 1,001 ARMED FACTIONS, even if they are noble freedom fighters for Karabagh from Beirut and Haleb. There is a fine line here: a freedom fighter for Karabagh cannot and should not take the law into his own hands.

I have nothing to do with any Armenia authority, but armed mutiny, hostage-taking, demanding this or that change by force, is not the civil and legal way to bring about that change. There are polling booths, there is evolutionary change, there is civil populist movement… this is not Beirut or Haleb, my friends. If you feel discontent, you don't take your weapons to the street. As well, what a precedence this will make when each dissatisfied faction comes armed to the market.
1. Anonymous says:
  
  August 4, 2016 at 4:33 am
  
  Long Overdue Objectivity
  
  A well-informed, objective and powerful comment.
  
  It seems like some writers perched on Keghart.com have adopted as a mission an unsparing attack on the Armenian government in general and its president in particular. With complete disregard to reality and ignorance of geopolitical considerations, they have made constant Russia-bashing a la Western MSM an integral part of this unholy crusade. In their zeal to trash their nemesis, they offer no palatable solutions, show neither a credible perspective nor an ideological clarity. They resort to half-baked truths, unsubstantiated accusations and outright distortions to disseminate indictments against the authorities in Armenia coupled with unremitting criticism of Armenia's cordial relations with Russia.
  
  It is always refreshing to read in the comments section well-grounded and impartial views that offer some balance to the dominant trend reigning in the Keghart family.
Anonymous says:

August 4, 2016 at 4:31 pm

False equivalence

Sireliner Daniel yev Armen,

First, I thought the Wikipedia definition of my subject line was good, and a co-author of the definition may be Armenian, so I am pasting it here:

"False equivalence is a logical fallacy which describes a situation where there is a logical and apparent equivalence, but when in fact there is none. This fallacy is categorized as a fallacy of inconsistency (Phillips, Harry; Bostian, Patricia (2014). The Purposeful Argument: A Practical Guide, Brief Edition (second ed.). Cengage Learning. p. 129)."

Using the Lebanese and Syrian civil wars as purported examples of what might happen in Armenia is a classic example of False Equivalence. When originating in the regime, it is also a classic example of fear-mongering. When repeated, it is an example at best of timidity and at worst of collusion. The regime leader used it not just for fear-mongering, but also for the purpose of dividing Armenian-born Hayastantsis from the Jirayrs and Alecs, Beirutsi patriots languishing in our police state's prisons as prisoners of conscience.

The Lebanese and Syrian civil wars were/are wars of religion and ethnicity. We have NO such division in Armenia. In Armenia we have a small oligarchic kleptocratic elite robbing our voice, food out of the mouths of our poorest, and the future of our genocide-survived, Bolshevism-survived, nation.

You both seem like honest individuals.

Do you HONESTLY believe Serj did not steal the elections, at least the recent referendum?

Do you HONESTLY believe Serj is not at the head of a destructive kleptocracy ruining Armenia?

If there is a dictator in Armenia, one who utterly controls and robs elections, one who robs the nation, what should the robbed do? He or she either leaves, or fights back. You should be able to see why the Tsrer are Tsour. They chose not to leave. That's Tsour.

You should reconsider whose side you're on. Don't re-victimize the victim. At the very least speak up against the perpetrator.

One final word: don't attack the Keghart publisher for speaking truth. Perhaps you do not know, but if anything, his background is NOT in the so-called 'West'. If anything, he was close to the 'East', but he is a person of integrity, and I am so proud of him to stick, this time like all times, WITH the truth.