Ժամանակն է որ Հայաստան ունենայ Իր
Արժանավայել Պետական Օրհներգը
Ասատուր Կիւզելեան, Լոնտոն, 13 Փետրուար 2019
Վերջերս դարձեալ վերարծարծուած է Հայաստանի պետական օրհներգը փոխելու հարցը։ Հայաստանի և սփիւռքի լրատու ﬕջոցները ողողուած են տարբեր հայացքներու տէր մարդոց զանազան ու զարմանազան կարծիքներով։
Մէկ բան յստակ է սակայն՝ որ ժողովրդավարական, բարգաւաճ և հզօր Հայաստան մը կերտելու հեռանկարով խանդավար հայերու բաձարձակ ﬔծամասնութիւնը, յատկապէս մտաւորականներն ու արուեստագէտները, համաձայն են որ վերահաստատուի Արամ Խաչատուրեանի յօրինած հրաշալի հիﬓը, որպէս Հայաստանի Հանրապետութեան պետական օրհներգ։
Ժամանակն է որ Հայաստան ունենայ Իր
Արժանավայել Պետական Օրհներգը
Ասատուր Կիւզելեան, Լոնտոն, 13 Փետրուար 2019
Վերջերս դարձեալ վերարծարծուած է Հայաստանի պետական օրհներգը փոխելու հարցը։ Հայաստանի և սփիւռքի լրատու ﬕջոցները ողողուած են տարբեր հայացքներու տէր մարդոց զանազան ու զարմանազան կարծիքներով։
Մէկ բան յստակ է սակայն՝ որ ժողովրդավարական, բարգաւաճ և հզօր Հայաստան մը կերտելու հեռանկարով խանդավար հայերու բաձարձակ ﬔծամասնութիւնը, յատկապէս մտաւորականներն ու արուեստագէտները, համաձայն են որ վերահաստատուի Արամ Խաչատուրեանի յօրինած հրաշալի հիﬓը, որպէս Հայաստանի Հանրապետութեան պետական օրհներգ։
Վերոյիշեալ հարցի մասին իմ տեսակէտս եղած է և կը ﬓայ ﬕշտ՝ նոյնը։
Ժամանակին դատապարտելով դատապարտած եմ ”Մեր հայրենիք"ը Հայաստանի պետական օրհներգ հռչակելու համար առնուած որոշումը։ Ինձի համար բոլորովին անհասկնալի և անբացատրելի էր այդ անիմաստ արարքը, որուն մէջ կարևոր դեր խաղցան, բացի պետական ղեկավարներէն՝ նաև աղմկարար “փառքի մուրացկաններ”, ինչպէս նաև չակերտաւոր “երաժիշտներ”, որոնց գործունէութեան իրաւադաշտը, իմ կարծիքով, սահմանափակուած պէտք է ըլլար քայլարշաւներով…։
Երկրի մը պետական օրհներգը իր մէջ պէտք է խտացնէ իր ժողովրդին պատմութիւնը, անոր մշակոյթը, անոր հոգւոր արժէքները, անոր երաժշտութեան դարաւոր ձայնալիքները, մանաւանդ՝ անոր բարգաւաճ ու պայծառ հայրենիք մը կերտելու վճռականութեան ու հայրենասիրական ոգիին արտայատութիւնը։
Արամ Խաչատուրյանի յօրինած օրհներգը իր մէջ կը խտացնէ ահա՝ այդ բոլորը։
Այս առնչութեամբ տեղին է նշել, որ 1977-ին Արամ Խաչատուրեանը այցելեց Լոնտոն, ուր ﬓաց շուրջ երկու աﬕս (Հունուար-Փետրուար)։ Մեր աﬔնօրեայ հանդիպուﬓերէն մէկուն ենթացքին, պատասխանելով հարցուﬕս, Վարպետը հաստատեց որ իր ստեղծագործութեան հիﬓական աղբիւրը եղած է հայկական ժողովրդական երաժշտութիւնը։ Խաչատուրեանէն խնդրեցի խօսիլ նաև Սովետական Հայաստանի օրհներգի երաժշտական կառոյցի մասին։ Որպէս նախկին դպրեվանքցի զարմացայ, երբ Վարպետը յայտնեց, որ օրհներգի յօրինման մէջ օգտագործած է հայկական եկեղեցական շարականներու՝ յատկապէս "Քրիստոս ի մէջ ﬔր յայտնեցաւ”ի երաժշտութիւնը։
Հայաստանի և սփիւռքի մէջ կան մարդիկ և խմբաւորուﬓեր, որոնք դէմ են Ա. Խաչատուրեանի հիﬓը որդեգրել որպէս Հայաստանի պետական օրհներգը, առարկելով որ ան յօրինուած է խորհրդային տարիներուն և անկէ “սովետական հոտ կու գայ…։”
Ինչպէս նշեցինք, Ա. Խաչատուրեանի օրհներգը հիﬓուած է հայ եկեղեցւոյ շարականներու երաժշտութեան վրայ, հետևաբար անկէ բացարձակապէս “սովետական հոտ” չի կրնար գալ…։ Ընդհակառակը՝ այդ օհներգին մէջ կայհայոց դարաւոր պատմութեան արձագանգը, Հայկ Նահապետի հուժկու ձայնը, Գրիգոր Լուսաւորիչի, Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ կաթողիկոսի խնկաբոյր աղօթքներուն հունչը , Վարդան Մաﬕկոնեանի և Դաւիթ Բէկի մարտական ոգին և ﬔր սրբացած բիւրաւոր նահատակներու արդարութիւն պահանջող ճիչը…։
Ինչպէ՞ս կարելի էր ժամանակակից ﬔծագոյն երգահաններէն մէկուն, Արամ Խաչատուրեանի յօրինած, և աշխարհի լաւագոյն հիﬓերէն մէկը համարուող օրհներգը փոխարինել ”Մեր հայրենիք թշուառ անտէր”ով…։ Երաժշտական և բանաստեղծական հարուստ ժառանգութիւն ունեցող հայ ժողովրդին աններելի է, նոյնիսկ ամօթ՝ ուրիշին յօրինած երգը որդեգրել, որպէս պետական օրհներգ։
ինձի համար անհասկնալի է նաև այն հանգամանքը, թէ ինչպէ՞ս և ինչո՞ւ Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան ղեկավարները “Մեր հայրենիք”ը, որ ոչ մէկ առնչութիւն ունի հայ ժողովուրդի և Հայաստանի հետ, որդեգրեցին որպէս պետական օրհներգ…։
Հաւանաբար գտնուին քաղաքական տարբեր խմբաւորուﬓերու պատկանող մարդիկ, որոնք հարցումս համարեն իրենց հասցէագրուած նետարձակում։ Կրնամ վստահեցնել այդպիսիները որ յօդուածս նման նպատակ չի հետապնդեր։
Հայ արուեստի՝ յատկապէս բանաստեղծութեան և երաժշտութեան բնագաւառէն ներս, բազմաթիւ գլուխգործոցներ կեանքի կոչուեցան սովետական տարիներուն։ Եթէ Խաչատուրեանի օրհներգէն “սովետական հոտ կու գայ”, նոյն տրամաբանութեամբ՝ “հոտ կու գայ” նաև խորհրդային տարիներուն յօրինուած այլ ստեղծագործութիւններէն։ Ի՞նչ ընենք, ոչնչացնե՞նք զանոնք…։ Եթէ թոյլատրելի էր "Իտալացի աղջկան երգը” վիրահատելով՝ "ﬔր հայրենիք թշուառ անտէր"ը դարձնել "ﬔր հայրենիք ազատ անկախ”ի, նոյն նշտրակով կարելի էր նաև ”Սովետական ազատ անկախ Հայաստան"ի "սովետական"ը կտրել, և անոր փոխարէն դնել, օրինակ՝ "ﬔր փառապանծ ազատ անկախ Հայաստան” կամ նման ուրիշ արտայայտութիւն մը։
Արամ Խաչատուրեան Տուն-թանգարանի դիմագրքին մէջ (facebook) Լիանա Կարապետեանի հրատարակած Արթուր Եղիկեանի "Հիﬓի պատմութիւնը" շահեկան յօդուածը ﬔծապէս տպաւորեց զիս իր լրջութեամբ և խորաթափանց վերլուծուﬓերով։ Նոյն դիմագրքին մէջ օրհներգի հետ կապուած լուրջ վերլուծուﬓերու վրայ հիﬓուած կարծիքներ յայտնած և առաջարկներ կատարած են նաև՝ կարգ մը այլ հեղինակաւոր անձնաւորութիւններ, ինչպէս Դանիէլ Երաժիշտը, Ալեն Սիմոնեանն ու ուրիշներ։ Անոնց թելադրութիւնն է, որ Խաչատուրեանի յօրինած հիﬓը վերահաստատուի որպէս Հայաստանի Հանրապետութեան պետական օրհներգ։
Յօդուածս կ’ուզեմ աւարտել հետևեալ եզրակացութեամբ.
Բարգաւաճ ու պայծառ հայրենիք մը կերտելու աշխատանքին նուիրուած ժողովուրդ մը, իմ կարծիքով, ԱՐԺԱՆԻ Է ՈՒՆԵՆԱԼ ԱՐԱՄ ԽԱՉԱՏՈՒՐԵԱՆԻ ՆՄԱՆ ՀԱՆՃԱՐԵՂ ԵՐԱԺԻՇՏԻ ՄԸ ՀԵՂԻՆԱԿԱԾ ՓԱՌԱՊԱՆԾ ՀԻՄՆԸ ՈՐՊԷՍ ՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆԵՐԳ։
*******
Առավոտ, 6 Փետրվար 2019
Հունահայերի հայտարարություն
Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով՝ https://www.aravot.am/2019/02/06/1016597/
© 1998 – 2018 Առավոտ – Լուրեր Հայաստանից
Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով՝ https://www.aravot.am/2019/02/06/1016597/
© 1998 – 2018 Առավոտ – Լուրեր Հայաստանից
Ընդառաջելով Հայաստանի Հանրապետութիւնում համաժողովրդական յեղափոխութեան ու նրա արդիւնքում 2018 թւականի Դեկտեմբերի 7-ի արդար ընտրութիւններով ձեւաւորւած Ազգային Ժողովի առաջին փոխնախագահ Ալէն Սիմոնեանի Հ.Հ. ազգային օրհներգի փոխելու առաջարկը քննարկման դնելուն, եւ ի պատասխան Սփիւռքի նախարարութեան պահանջին, յունահայ համայնքի ներքոյ ստորագրեալ կուսակցութիւններն ու կառոյցները գտնում են, որ պէտք է զորակցել նոր օրհներգի հանրային քննարկմանը, և տուրք չտալ նրա դէմ ստեղծւող արհեստական խոչնդոտներին, որով ձգտում են անտրամաբանօրէն պաշտպանել ներկայ օրհներգը:
Մեր կարծիքով,
Ազգային հիմնը պիտի բոլոր առումներով լինի հայկական, հիմնւած ազգային արժեքների վրայ եւ հպարտութիւն ներշնչի իւրաքանչիւր հայի եւ քանի որ Արամ Խաչատրեանի երաժշտութեան մէջ այդ ամբողջը առկայ է, ինչպէս բանաստեղծուհի Սիլւա Կապուտիկեանն է ասել՝ այն «գրւած է մեր ազգային, հոգեւոր երաժշտութեան մոտիւները օգտագործելով, մեծ թափով, պետականութիւնը զգալու խորը կարողութիւններով… Մենք չպէտք է մեզ զրկենք այդ հպարտութիւնից։ Պէտք է պահենք Արամ Խաչատրեանի ստեղծած հիմնը, իհարկէ, տէքստը նորից գրելով», այլապես ինչո՞վ հպարտանանք, երբ մեր ազգային օրհներգը օտարի երաժշտութիւն է թարգմանված բառերով:
Ուստի՝
Հաշւի առնելով վերոնշեալը, համոզւած ենք, որ Հ.Հ. ներկայիս օրհներգը հնարաւոր է փոխել հայ մեծանուն կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրեանի Խորհրդային Հայաստանի համար ստեղծած օրհներգով, իհարկէ, այն յարմարեցնելով նոր պայմանների հետ, նկատի ունենալով այսօրւայ եւ վաղւայ պահաջը՝ խաղաղութեան կողքին աւելացնելով անկախութիւնը, ազատութիւնն ու արդարութիւնը:
Հայկական Ժողովրդային Շարժում
Սոցեալ Դեմոկրատ Հնչակեան Կուսակցութիւն
Ռամկավար ազատական կուսակցութիւն ,
Հայաստան Հասարակական Մշակութային Կենտրոն
********
15 Յուլիս 2018
Հայրենիքէն անպաշտօն լուրեր կը շրջագային պետական օրհներգը փոխելու առընչութեամբ: Կ'առաջարկուի որդեգրել Խորհրդային Հայաստանի Սարմենի մշակումով եւ Արամ Խաչատրեանի երաժշտութեամբ օրհներգը նոր եւ այժմու իրականութիւնը արտայայտող բովանդակութեամբ: Այդ առիթով կը վերահրատարակենք երաժիշտ եւ գեղանկարիչ Փրոֆ. Խաչիկ Ի. Փիլիկեանի յօդուածը որպէս մասնակցութիւն ընթացող քննարկումներուն:- Խմբ.
Խաչատուր Ի. Փիլիկեան, Լոնտոն, Մեծն Բրիտանիա, Յունուար 2011
Ի խորոց սրտէ ուրախացանք որ մեր թանկագին Հայաստանի Երրորդ Հանրապետութիւնը տուն դարց է շնորհած Վարպետ Արամ Խաչատուրեանի երաժշտութեանը Իբրեւ Հայաստանի Պետական Հիմներգ/Փառերգ:
Հարմար գտանք ուրեմն որ մեր սիրելի ընթերցողներուն տեղեակ պահենք– վերյիշումով մը– Փառերգի էութեան հետ առնչուող հարցադրումներուն` ըլլան անոնք երաժշտական, հոգեբանական, բանաստեղծական, պատմական կամ քաղաքակրթական:
Յօդուածի ձեռագրային թուականն է Օգոստոս 1991, ի Լօնտոն, Մեծն Բրիտանիա: Սոյն յօդուածը ուղարկուած էր ոչ թէ միայն Սփիւռքահայ գրեթէ բոլոր թերթերուն, այլ եւ մանաւանդ Հայաստանի Երրորդ Հանրապետութեան առաջին Վսեմաշուք Նախագահին` Լեւոն Տէր Պետրոսեանին:
Ահաւասիկ ուրեմն այդ յօդուածը, թեկուզ որոշ յապավումներով, բայց էական իր կուռ բովանդակութեամբ: Եւ իբրեւ յուսալից բաղձանք` ԹՈՂ ԼԻՆԻ ԼՈՅՍ ԶՈՒԱՐԹ կոչած էինք յօդուածի վերնագիրը:
Հաւատալով որ եղաւ այդպիսին` Վարպետ Արամ Խաչատուրեանի Փառերգի տուն դարձով, մենք պահեցինք նաեւ սոյն Վերնագիր/ Բաղցանքը, մանաւանդ ի մտի ունենալով մեր առաջադրած Սարմենաշունչ տաղը Փառերգին զորս սերտորեն համահնչուն է խաչատուրեանական մեղեդիին:
————————————————————-
Երանի, հազար երանի թէ ազատատենչ Միքայէլ Նալպանտեանի 1861-ի «Իտալացի Աղջկայ Երգ»ը անհեռատես մոլուցքով մը մեր նոր` 1991-ի Հայաստանի Հանրապետութեան գլխին չփաթթուէր իբրեւ օրհներգ: Ափսո՜ս, հազար ափսոս, որ ամբոխավարներու դրդումով պարոնայք ու տիկնայք երեսփոխաններ «թշուառութեան պսակով» եւ «ստրկութեան շղթաներով» արժանի գտան հիմնաւորելու մեր մայր Հողի ու Պետականութեան օրհներգը:
Պետութիւն չունենալով «թշուառ ու անտէր» տեսնել հայրենիքը, ինքնին ստրկութեան շղթան փշրելու ձգտում մըն է, այո՛, թէկուզ իտալականէ ներշնչուած (Նալպանտեանի հոգուն մատաղ): Եօթանասուն եւ երեք տարիներ հայկական պետականութիւն ունենալով եւ նոյնիսկ պետական կառոյցը բազմիցս վերափոխուելով ու հասնելով Հայաստանի երրորդ Հանրապետութեան առաջին տարեդարձին, եւ դեռ ալ շարունակել «թշուառ ու անտէր» երգել ու երգն ալ Հանրապետութեան ճակատին փակցնել` իբրեւ պետական հիմն` այդ արդէն ենթակայի ենթագիտակցութեան մէջ «շղթայուած ստրուկ» մնալու ախտաւոր ձգտումի մը արտացոլացումն է` գիտակցական մակարդակի վրայ:
Վա՜յ քեզ «իմ աչքի լոյս հայ» (մեղա՜յ Աբովեանին):
Զի՞նչ ասենք, զո՞րն խոստովանենք այդ «Իտալացի Աղջկայ Երգ»ի եղանակի մասին: Բայց «կաց դու հոգի», պիտի խրատէր Շէյքսփիրը. արդեօ՞ք արժէ «բազում աղմուկ վասն ոչինչի»: Սակայն, ինչպէ՞ս «հիմի էլ լռենք» երբ այդ «ոչինչը» (մեղա՜յ Նալպանտեանին) կնքուած է իբրեւ օրհներգ, եւ այն ալ պետական հրովարտակով:
Ո՛չ, պէտք չէ՛ լռել: Ժամանակներ կան, երբ լռութեան «ոսկին» մեղսակցութեանց «մեկենասի» կրնայ վերածուիլ: Այո՛, բազում աղմուկ է հարկաւոր վասն ջնջումի ու վերականգնումի: Եւ աղմկել` Պարոյր Սեւակեան հողածնունդ ձայնով «բեկանեմ շանթեր, կոչեմ ապրողաց»:
Ինչ լաւ է ըմբռնած բազմահմուտ երաժշտագէտ Մասսիմօ Միլա-ն թէ` «աղմուկը հողն է, բնութիւնն է, ձայնը մարդն է: Աղմուկը ձայնին ու երաժշտութեան կը պատկանի այնպէս, ինչպէս մարմնի ֆիզիքական կեանքը կը պատկանի հոգեկան կեանքին: Աղմուկը ծագումն է, ու այն երաժշտական նիւթն է, որուն ձայնը հոգին ու միտքն է»: Գրեթէ նոյն եզրակացութեան տարբերակ մըն է հայոց եռամեծար Վարդապետ Կոմիտասի յորդորանքը թէ` «երաժիշտին մնում է, կամ նրանից պահանջւում է գիտնալ թէ ե՛րբ եւ ի՜նչ չափով աններդաշնակութեան պէտք է դիմի»: Պահանջքը ուրեմն` ծագման հարազատ աղմուկին ունկ տալն է, մանաւանդ երբ ձայնը այլանդակ է, որովհետեւ հոգեախտ միտքն է մռայլ քանզի ծագումն է շղթայուած: Այո՛, գիտակցուած աններդաշնակութեան աղմուկով նաեւ պէտք է հրահրել հոգիները, որ կարելի ըլլայ վերականգնումը ճշմարտապէս հարազատ ձայնին:
Թէ ի՞նչն է մռայլ այդ «թշուառ ու անտէր» երգի տարօրինակ ձայնին մէջ:–Այլանդակ «կապկում» մը արդարեւ, Բաբելոնի Եբրայեցի ստրուկներու «Va, Pensiero» հանրածանօթ խմբերգին` Վերտիի 1842-ի «Նաբուգօ» (Verdi, Nabucco ) օփերայէն–:
Հազիւ ձայնաթողուած, եղանակի ձայնանիշերը (նօթաները) անդունդն ի վար կը գլորուին չորեք անգամ (չորս աստիճան): Եղանակը կ՝իյնայ հնգեակէն մինչեւ յատականիշը, եւ այդ թաւալումը կը շեշտուի աստիճան առ աստիճան, նոյնիսկ ամբողջութեամբ կրկնուելով: Շատ ալ կարեւոր չէ այլեւս, թէ երգը ի՛նչ վերիվայրում կ՝ունենայ միջանկեալ եւ նոյնիսկ, թէ ինչպէս կը վերջանայ, որովհետեւ որեւէ եղանակի մը անմիջական նկարագիրը որոշողը առաւելաբար առաջին երեք նօթաներն են, եւ այդ է որ յիշողութիւնը կ՝արձանագրէ իբրեւ եղանակի մը անմիջական ճանաչողութեան դիմագիծը: Վաստակաւոր երաժշտագէտներ այս յոյժ կարեւոր «կապը» միշտ ի մտի ունեցած են եւ չեն դադրած մատնանշելէ զայն իրենց ուսումնասիրութեանց մէջ, ինչպէս Բրիտանական Թանգարանի հմուտ գիտաշխատողներէն` Տէնիս Փարսընզը 1975-77-ին (Denys Parsons, Are Composers Copycats?, in New Scientist, March 77) եւ վերջերս` 1990-ին, New South Wales Համալսարանի աւագ դասախօս` Կրահամ Փօնթը (Graham Pont, Geography and Human Song, in New Scientist, January 90):
Արժէ ուրեմն մատնանշել, որ բառի մը ձայնային ելեւէջը որ կազմուած կ՝ըլլայ տառերու եւ շեշտերու դասաւորումով, նոյն բառի երաժշտականութիւնն իսկ է: Ահա այդ երաժշտականութիւնն է որ բառի մը իմաստը կը բացայայտէ, մանաւանդ որ, ինչպէս ցոյց տուած է գիտնական Ա. Քոնտրաթով, «խօսակցութեան ընթացքին իմաստի մեծագոյն տոկոսը կեդրոնացած կ՝ըլլայ բառի շեշտուած վանկերուն մէջ» (A. Kondratov, Sound & Signs, 1969): Հանճարեղ Կոմիտասը ընկալած էր նաեւ ա՛յդ յարաբերակցութիւնը դեռ 1905-ին, եւ զայն վերագրած` ժողովրդական ստեղծագործութեան բնոյթին, բնոյթ մը` որ զգացումներէ անդին առաւելաբար «մտածումների, գաղափարների հետ գործ ունի» կ՝ըսէ Կոմիտաս ու կը շարունակէ թէ` «նման տեսակի երաժշտութիւն մը հասկնալու համար երաժշտական շատ մեծ դաստիարակութիւն կարեւոր է»:
Պէտք է ի մտի ունենալ, որ Հայոց բառերու ձայնային ելեւէջը վայրէջք մը չէ` այլ վերելք: Ահա թէ ինչու, ըստ իս, ձայնաթողումներէ ետք սկզբնական նօթանեռու շեշտաւորուած գլորուիլը աննշան հետք է թողած Հայոց ազգային եւ եկեղեցական երգեցողութեանց մէջ: Մեր մեծակերտ «Անտունի»ներն իսկ խուսափած են դէպի անդունդ գլորուելու թէկուզ վիշտն են շալակած տանում, ալ ուր մնաց` հոգիներու հետ սլացող «Կռունկ»ները, «Ալագեազ»ները, «Ծիրանի Ծառ»երը եւ նոյնիսկ տիեզերական «Վարար անձրեւ թափող» հայկեան «Հով Արէք»ի սարերն ու ամպերը, սիրտը կրակոցով լցուած «Շողեր Ջան»երը, համամարդկային վիշտի ալիքներուն վրայ ծփացող «Գարուն ա»-ի հեւքն ու մորմոքը: Չէ՞ որ մեր եկեղեցական թափօրի շարականները, որոնք կրօնական-քայլերգ/ հիմներ եղած են, խուսափած են վայրէջքներէ: Նոյնն է պարագան «Սուրբ Աստուած»ի, «Տէր Ողորմիա»ի, «Քրիստոս Ի Մէջ»ի, «Խոհուրդ Խորհին»ի եւ նոյնինքն «Հանգանակ Հաւատոյ» կրօնքի գլխաւոր հիմնի սկզբնական ձայնարկումները: Եւ ո՛չ միայն եկեղեցական թափօրները: Հայոց ազատագրական պայքարի նուիրուած լաւագոյն երգերու, ինչպէս` «Կեցցէ Զէյթուն»ի («Քրիստոս Ի ՄԷջ Մեր Յայտնեցաւ»ը յիշեցնող), «Ազատն Աստուած»ի, նաեւ Սասնայ հերոսական վիպերգութեան «Դառնամ Օղորմի»ներու, բոլորի սկզբնական ձայնարկումները վերամբարձ են եւ ո՛չ անկումային:
Այլ բան է անշուշտ մեր սքանչելի «Հոռովել»ներու վայրէջքներու պարագան, ինչպէս օրինակ` Կոմիտասի յայտնաբերած «Լոռու Գութաներգ»ի բացագանչութիւնները: Ըստ Կոմիտասի մանրակրկիտ ուսումնասիրութեան, այդ զմայլելի «Գութաներգ»ը ամբողջութեամբ` Եղանակ ու բնագիր, իրենց կշռոյթով, հանգով ու չափով կառուցուած են գոմեշ/եզի հինգ տեսակ բացականչութիւններու վրայ: «Հոռովել»ներու բնագրային զրոյցներու սկզբնական ձայնարկումները, սակայն, վերելքով կը շարժին ընդհանրապէս, ինչպէս օրինակ` հրաշալի «Մոկաց Հոռովել»ի զրոյցը (մշ. Ռ. Աթայեանի):
Միայն մեր ողբերգ-ափսոսներն են, որ կը խորասուզուին, ինչպէս «Սասնայ Մհեր»ի եւ «Մոկաց Միրզա»ի ափսոսները, որոնք սակայն, վերջաւորութեան է որ կը գլորուին` ողբերգական գունագեղութիւնը «տեսանելի» դարձնելու համար, բայց եւ այնպէս միշտ սկզբնական սլացքով բարձրանալէ ետք` հարազատ մնալով դիւցազներգութեան ոգիին ընդհանրապէս, եւ ո՛չ ողբերգութեան` մասնաւորապէս:
Ամենայն դէպս ողբերգը օրհներգ չէ: Այլանդակութեան ցպիկն է ատակ նման շփոթութեանց առաջնորդելու: Օրհներգը լոյսն է, ողբերգը` ստուեր: Յիշենք մեր խալխի նոքարը. «Դու էն գլխէն լուսաւոր իս խիլքդ խաւարին բաբ մի անի» մանաւանդ երբ կեանքի ստուերն է շատ` որովհետեւ լոյսն է տկար, ինչպէս մեր չքնաղ հայրենիքի վիճակն է ներկայիս անտարակոյս: Աւելի եւս էական է ուրեմն, որ լոյս գովերգենք եւ ոչ թէ խաւարապաշտ դառնանք: Չէ՞, որ նոյնինքն «Ազատն Աստուած այն օրից» երբ տեսաւ թէ` խաւար կար իր ստեղծածի վրայ, թող լինի՛ լոյս ձայնարկեց, որ լինի լոյս: Եւ եղեւ լոյս կ՝երգէ Գիրք Ծննդոցը: Եւ այդ լոյսի մէջ է, եւ ո՛չ իր իսկ ստեղծած խաւարի մէջ, որ Արարիչը «հաճեցաւ շունչ փչել» մեր «հողանիւթ շինուածքին, կենդանութիւն պարգեւել»:
Հայոց հողն ու ջուրը, գիրն ու ձայնը «ուրի՜շ է, ուրի՜շ» պիտի երգէր մեր իմաստուն Արութինը:
Այո՛, իրաւունք ունէր Կոմիտաս շեշտելու, թէ «Իւրաքանչիւր ազգի երաժշտութիւնը իր ազգի հնչական ելեւէջներէն կը ծաւալի: Հայ լեզուն ունի իր յատուկ հնչաւորութիւնը, ուրեմն եւ համապատասխանող երաժշտութիւնը»: Հայոց լեզուի այդ «յատուկ հնչաւորութիւնն» է անշուշտ, որ հայ երաժշտութեան «քոյր-եղբայր»ն է ծնած:
Այո՛, պարոնայք եւ տիկնայք, հայրենի երեսփոխաններ. ամբոխավարներու ստուերային ցուցքէն հմայուած` սայթաքած էք ձեր «թշուառ ու անտէր»ի ընտրութեամբ: Հայ ժողովուրդի առողջ հոգին բնաւ ծունկի չէ եկած ու անդունդ գլորած նոյնիսկ երբ «սիրտը նման է էն փլած տուներուն»: Առաւել եւս, ան սլացած է դէպի Ազատն Մասիս եւ հաստատուած Հայոց Բարձրավանդակին վրայ, ինչպէս մեր հանճարեղ Արամ Խաչատուրեանի հիմնը, որ կարծես հայ ժողովուրդն է ստեղծած զայն: Իսկական օրհներգութիւն մըն է այդ` ձայնարկումէն դէպի հնգեակ վերամբարձ ցատկել եւ զանգակատան հնչումներու բազմիցս շեշտաւորումով «բարձրավանդակ՚ին վրայ հիմնաւորուիլ, ճիշդ այնպէս, ինչպէս Խորենացիի մեծակերտ տաղը` «Ծագումն Հրաշագործ»ը (վերծանումը` Ն. Թահմիզեանի) եւ նոյնինքն «Անտունի»ն նախերգող Կոմիտասեան դաշնամուրային ղօղանջները:
Այո՛, հայ հանճարի իսկական փայլատակումն է Խաչատուրեանի օրհներգ-հիմնը: Հայոց մշակոյթի հանդէպ ապերախտութիւն է եւ անխղճութիւն` խեղճանալ եւ ընդունիլ որ «նոյնինքը՝ նորին միջակութիւնը» (Պարոյր Սեւակի հոգուն մատաղ), պղտոր ժամանակներու «մեծ յաջողակը» իր «երանելի ցմահ խակութեամբ» ցպիկը ձեռին` ղեկավար դառնայ վանելու համար հայոց հոգւոյ հարազատ ձայնն ու պայծառ թռիչքը հայոց պետականութեան օրհներգէն:
Մենք ձայնային հազարամեայ մշակոյթ ունէինք եւ ունինք, բայց Կոմիտասով ունեցանք եւ ունինք ձայնային քաղաքակրթութիւն: Արամ Խաչատուրեանը համաշխարհայնօրէն հիմնաւորեց այդ քաղաքակրթութիւնը: Անքաղաքակիրթ արարք է փոխարինել հայկեան հրաշագործ մը անտէրութեան ժամանակավրէպ հոգեբանութեամբ գեղգեղուած անդունդապատումով: Ի զուր չէ երգած մեր լուսապսակ ճակատով Նարեկացին «Մի՛ տացես ինձ արգանդ սրտի անորդի, եւ ստինս աչաց ցամաքեալս, ով ամենագութ»; «Մի՛ պակասցուցաներ զյաջողուած աջոյս` առ ի զլուսոյդ մասունս բաշխել; Մի՛ զհովիտ հանճարոյս ստուերական պահեր»:
Այո՛, իմ աչքի լոյս երեսփոխաններ, մեղայ ասացէք Ազատն Աստծոյ եւ ունկ տուէք Հայոց հարազատ ձայներուն եւ պաշտպան կանգնեցէք Կոմիտասեան քաղաքակրթութեան, որ մենք բոլորս միասին երգենք մեր Հայոց Պետականութեան Օրհներգը` Արամ Խաչատուրեանի գեղօնաշունչ Հիմնը, եւ ինչո՞ւ չէ, այո` նոյնինքն Սարմէնաշունչ, բայց նոր` վերծանուած տաղերով. ահա այսպէս.
Արմենական, արեւահամ Հայաստան
Բազում դարեր դաժան ճամբայ դու անցար
Քաջ որդիք քո մաքառեցին քեզ համար
Որ դառնաս դու Մայր Հանրենիք հայութեան:
(կրկներգ)
Աշխատասէր ճարտարագործ շինարար
Ժողովրդիդ սուրբ հաւատքով անսասան
Դու ծաղկում ես եւ կերտում լոյս ապագան:
Մաշտոցն անմահ մեզ հուրն անշէջ պարգեւեց
Մեր դէմ շողաց երջանկաբեր այգաբաց
Վարդանանցը Սարդարապատով կնքուեց
Եւ տուեց մեզ նոր կեանք եւ յոյս փառապանծ:
Մենք կերտում ենք արդարախոհ պետութիւն
Կոմիտասեան, Անդրանիկեան մեծ սիրով
Հայոց տունը ազատ անկախ պահպանում:
(կրկներգ)
Փառք քեզ միշտ փառք Արմենական Հայաստան
Հայոց սրտի խնդումը ծովից դուրս հանել է պէտք` Նաեւ իր հիմն-օրհներգով:
Թող փշրուի թշուառ ու անտէրի ժանտ շղթան Հայոց պետականութեան հիմնի վիզէն:
Օրհնեալ ըլլայ վերականգնումը Խաչատուրեանի հայկեան Փառերգին`
Հայաստանի Հանրապետութեան հրաշալի հիմներգին:
Թող լոյս լինի եւ լոյս զուարթ Հայոց թանկագին հանրապետութեան քաղաքակիրթ երթը:
Ահաւասիկ Սարմենաշունչ «Խօսք»ի առաջադրուած տարբերակը խարսխուած`
Արամ Խաչատուրեանի Հայաստանի Հանրապետութեան Գեղօնաշունչ Հիմներգին


11 comments
Հրաշալի
Ի՜նչ հրաշալի վերյիշում նոյնքան հրաշալիօրէն ուսումնասիրուած և գիտակից գրչով գրուած յօդուած մը:
Sireli Barkev-in Hrashalik@
Yev intch hrashali entertsogh, sireli andsanot paregam, Baron Barkev, vor aidkan khorabes g-knahadek meds yeghpor-s "hrashali" hodvads@ vor voghtchmid khmpakir Dikran Aprahamian@ voroshads eh verahradaragel –
Harkanknerov
Professor Hovhanness I. Pilikian.
Անբնական, Զարմանլի եւ Տգեղ
Անբնական կը գտնեմ որ Արամ Խաչատուրեանը որ դաւանած ըլլայ Սովետական Հայաստանի անկրօն եւ անաստուածաբանութիւնը ջատագով Սովետական Հայաստանի ղեկաւարներուն որ ինքը Սովետական Հայաստանի «օրհներգի յօրինման մէջ օգտագործած է հայկական եկեղեցական շարականներու՝ յատկապէս "Քրիստոս ի մէջ ﬔր յայտնեցաւ”ի երաժշտութիւնը։» Անբնական է նման իրողութիւն պատկերացնել որ պաշտօնապէս պահահած ըլլայ։
Պարզապէս զարմանալի է որ «Մեր Հայրենիք» երգը Դաշնակցութեան կը վերագրուի երբ անոր հեղինակը՝ Միքայել Նալբանդեանը մեռած է 1866-ին իսկ երգը, ըստ Վիքիպիդեաի «առաջին անգամ հնչել է 1885 թ. մարտի 15-ին, որպէս Թիֆլիսի «Արծրունի» թատրոնում կայացած հայ առաջին քառաձայն համերգի առաջին երգը»։ Դաշնակցութիւնը հիմնուեցաւ 1890-ին։
Տակաւին բացառձակապէս տգեղ է որ Կիւզելեանը «Մեր Հայրենիք» ը որպէս երկրին Օրհներգը պահող ուզողներուն կ՚անուանէ որպէս «“փառքի մուրացկաններ”, ինչպէս նաև չակերտաւոր “երաժիշտներ”։
Այո, անբնական, զարմանլի եւ տգեղ յօդուած մըն է այս մէկը։
Վահէ
Why now? To accomplish what?
Why now? To accomplish what? What's the urgency of such discussions? What safety and prosperity comes to the common Armenian, in Armenia proper or in the Diaspora, by discussing such issues? Are our issues challenges difficulties depleted, that we are merely discussing Armenian "cosmetic" issues? What does our Anthem this or Anthem that change our safety and security challenges to the better? What does this discussion, and NOW, bring to the Armenian Table? Does it help us militarily, socio-economically? Does it unite us against challenges of survival of our identity, be that as a country, a citizen, a diasporan?
This discussion, these efforts of cosmetic plastic surgery to a dying identity is merely outrageous ! At the least, it is sugar-coated approach of beautification by people, who themselves are hostages to their hatreds in heart! The discussion itself is merely divisive, and serves hidden purposes, whether said through the mouths of a ranking parliamentarian in Armenia, or a Professor in the Diaspora! That's why, even such discussions, and specifically NOW, serve nothing but hidden purposes. As if we, as a people, needed more divisions; and these legislators, professors, musicians..are to unite us for common urgent necessities!
The TIMING, the NECESSITY, the ISSUE at stake has NOTHING to do with the Armenian Anthem. STOP and REFRAIN from creating artificial issues: The whole country, the whole nation has enough challenges from Erdogan, Aliyev, Putin, Bolton, let alone the challenges of diasporas, and we are wasting our time in discussing cosmetics; alas, under that veil of cosmetics, we have a full bucket of hatred, animosity, prejudice, bias, and we are merely trying in vain to settle old scores, be that in Yerevan, or London, or elsewhere! Enough hijacking the minds of the common innocent Armenian!
Պարզապէս չհասկցայ, թէ ինչու՞
Պարզապէս չհասկցայ, թէ ինչու՞ "ժամանակն է…" , նախքան արտայայտուիլը ու քննարկելը` թէ ո՞րն է "արժանավայելը"…: Պահ մը մէկդի թողենք վերջինը, եւ տեսնենք թէ իսկապէ՞ս ժամանակն է…: Հաճեցէք անկեղծօրէն ըսել` թէ "բանն ինչումն է": Նամանաւա՛նդ այսօր, Օրհներգին տեսակն ու ճաշակը, բառերն ու յօրինուածքը, իմաստն ու մաղթանքը, ի՞նչ բան պիտի փոխէ հայուն գոյութենական պայքարէն: Այն ի՜նչ պիտի կարենայինք իրագործել ա՛յլ Օրհներգով մը, զոր մեզի չթոյլատրեց եւ զլացաւ ա՛յս Օրհներգը…: Միւս կողմէ, կարծէք այլ ցաւեր, այլեւ գոյութենակա՛ն հարցեր չունինք այլեւս, ու կը ձգտինք "գեղագիտական" գեղեցիկին…: Բայց ո՛չ, Պրն. Կիւզելեաններ, ձեր "ցաւերը" այլ տեղեր ըլլալու են, եւ ջաղացքը թողած` ջախջախին ետեւէն կը վազէք…: Կը բաւէ՛ կարծրատիպօրէն ջլատէք հայու ոգին, եւ […] դեռ շարունակէք հայը բաժան բաժան ընել: Այսօր օրը չէ՛ Օրհներգին մասին խօսելու. իսկ թէ օրը գայ, "հին հաշիւներ մաքրելու" կրկէս չէ՛ անոր անաջառ քննարկումը: Մի՛ խաթարէք նոր սերունդներու ոգին` այսպիսի քողարկուած մեղեդիներով…:
Զարմանալի Ժողովուրդ ենք աղբեր ջան
Առաջին հերթին, հարկ է հասկնալ թէ ինչո՞ւ այսօր, եւ ո'չ, օրինակի համար, նախորդ 27 տարիներուն ընթացքին, այսպիսի հարց մը մէջտեղ կու գայ:
Նախաձեռնողներուն իրա'ւ շարժառիթները ի՞նչ են արդեօք: Գեղագիտակա՞ն: Պատմակա՞ն: Գործնակա՞ն: Յարձակողակա՞ն: Վրէժխնդրակա՞ն: Քաղաքակա՞ն:
Թողէք որ ա'յս ալ թերի մնայ եղբայր եւ անցնինք աւելի լուրջ հարցեր լուծելու հայրենի իրականութեան մէջ: Յեղափոխութեան անցած վարչակազմը մանրուքներով պէտք չէ որ զբաղի, այլ ժողովուրդին կեանքը բարելաւէ: Հինգ-տաս տարի ետք, երբ բոլորս, ի Հայաստան եւ ի Սփիւռս աշխարհի, բաւարարուած ենք եւ հպարտ՝ որ տնտեսապէս յառաջադէմ եւ հզօր հայրենիք ունինք, կրնանք քայլերգն ալ փոխել, դրօշն ալ փոխել, ամէն ինչ ընել: Ներկայիս որեւէ պառակտիչ քայլերու պէտք չէ դիմել:
Because Armenia is in the top
Because Armenia is in the top ten states with the highest GNP and military might;
Because Armenia is no longer blockaded;
Because Armenia no longer needs the Russian defensive umbrella;
Because revolting "Catholicos" Karekin II has been replaced by a good man;
Because Diaspora Armenians are rushing in droves to settle in Armenia;
Because Turkey has returned to us part of Western Armenia;
Because Armenia health care is among the top five globally;
Because Armenia is magnet to elite tourism;
Because Armenia has eliminated unemployment…
It's time we invested endless hours to decide the national anthem we should have.
Անբնական չէ արտայայտուիլը հայրենակիցներ
Կասկած չունիմ ո'չ ոքի հայրենասիրութեան, բոլորն ալ աչքի'ս ու գլխուս վրան ալ:
Սակայն պահ մը նայեցէք յօդուածին սկզբնական թուականին: 1991-ին է որ գրուած է: Կրնաք համաձայն չըլլալ իր պարունակութեան հետ, շատ լաւ, սակայն ճիշդ չէ, գիտութեա'մբ թէ անգիտութեա'մբ, հեղինակը ամբաստանել եւ անոր շարժառիթը հարցման տակ դնել:
Իսկ եթէ կը կարծէք թէ հեղինակին երաժշտագիտական բացատրութիւնները եւ վերլուծումները կը կաղան եւ կամ ալ թէ կը սխալի, խնդրեմ, դաշտը ձեզի է զանոնք ձեր մասնագիտութեամբ ջրելու համար:
Իսկ բոլոր անոնց որ կ'ըսեն թէ հիմա ժամանակը չէ, կ'առաջարկեմ լաւ մտածել: Արդեօ՞ք կը կարծէք թէ հիմա նոյնպէս ժամանակը չէ հայրենիքէն վերացնելու համայնավարութեան կողմէ մեր մշակոյթին դէմ գործուած մեծագոյն ոճիրը, մեր արեւելահայերէն աշխարհաբարի ուղղագրութեան կործանումը, նոյնպէս պատճառաբանելով թէ աւելի կարեւոր բաներ կան ըլլալիք:
Բարեկամօրէն
Վիգէն Լ. Ադդարեան
Ինչ կապ լեզուին եւ ասոր միջեւ
Յարգելի պրն. Ադդարեան,
Գիտէք անշուշտ որ պրն. Փիլիկեանի գրութեան չէ որ կ'անդրադառնանք հոս: Ան իր տեսակէտը յայտներ է անկախութեան առաջին տարիներուն եւ ճիշտ կամ սխալ (որովհետեւ ի վերջոյ անհատական գնահատում մըն է հիմնուած որքան իր արհեստավարժ գիտութեան, նոյնքան ալ ճաշակի եւ այլ նախադրեալներու վրայ, հաւանաբար՝ ակամայ կողմնակալ) յարգանք իր երկար եւ բծախնդիր բացատրութեան:
Հարցը նորեկ իշխանութիւններու հերոսի առաջարկին մասին է որ անիմաստ տեղ իրարանցում ստեղծեց արդէն իսկ ոչ միակամ մեր ազգին մէջ:
Գալով ձեր բաղդատականին, լեզուի գծով, կապը չեմ տեսներ բնա'ւ: Մանաւանդ երբ համայնավարութեան կողմէ գործուած ոճիրի մասին կը խօսիք, ընթերցողը երկու չափ երկու կշիռի մօտեցում պիտի նկատէ ձեր միջամտութեան մէջ…քայլերգ մը գրուած փառաւոր համայնավարութեան ժամանակաշրջանին:
Սերժ
Կապը լեզուին հետ չէ այլ ժամանակին
Յարգելի Պրն. Սերժիկ (ներեցէք որ ուրիշ ձեւ չունիմ ձեզի այս գրութիւնս հասցէագրելու),
Նախ՝ շնորհակալ եմ ձեր պատասխանին նաեւ բացատրութեան համար: Անկեղծ ըլլալու համար, ես կը կարծէի թէ Խ. Փիլիկեանի յօդուածին կ'ակնարկէիք, ուրեմն այդ մասին համաձայն ենք թէ այդ գրութիւնը դուք ալ իր ժամանակին յարմար եւ ատենին ալ գրուած կը համարէք:
Իմ խօսքս կ'երթայ ընդհանրապէս, այսպէս կոչուած, ազգային «ո'չ ժամանակին» սեպուող հարցերուն: Բոլորի'ն ալ: Այո', անշուշտ որ երկիր մը կառուցելու ճանապարհին վրայ առաջնահերթութիւններ կան, օրինակ երկրին անվտանգութիւնն ու անոր ֆիզիքական գոյութեան նախապայմանները, սակայն, ըստ ինծի՝ ասոնք պատճառ պէտք չէ ըլլան որ սառեցնենք մեր քննադատական միտքը եւ ըսենք թէ որոշ նիւթեր յարմար չեն որ արծարծուին:
Պէտք է որ մենք ալ, բոլոր քաղաքակիրթ ժողովուրդներուն նման, կարողանանք առողջ եւ բաց կարծիքներու փոխանակում ունենալ, առանց իրար վիրաւորելու, առանց կասկածելու հայրենակիցին իսկական շարժառիթին մասին: Ի վերջոյ՝ ամբողջ մեր ազգին պատմութիւնը իր բոլոր մանրամասնութիւններով կը պատկանի մեզի բոլորիս, իր փառայեղ յաղթանակներու էջերով եւ իր ամօթալի դաւաճանութիւններով ալ: Պէտք է որ ձերբազատուինք «մենք եւ միւսները» մտածողութենէն, որովհետեւ «միւսներն» ալ մենք ենք: Միւսները ո'չ թուրք են ո'չ ալ չինացի: Պէտք է ընդունիլ որ հայրենասիրութիւնը ո'չ ոքի մենաշնորհն է եւ ժամանակն է որ մտածենք մեր սխալները գոնէ չկրկնելու մասին, եւ այդ կու գայ միմիայն վերոյիշեալ առողջ փոխանակումով: Այս գրութիւնս պիտի խնդրէի ընդունիլ որպէս այդպիսին:
Լեզուի օրինակը տուի, որպէս նմանօրինակ եւ նոյնիսկ աւելի կարեւոր ալ ուրիշ հարց մը (նոյնիսկ հիմնահարց մը), որ օրհներգին նման կրնայ «սխալ ժամանակի» հարց թուիլ եթէ յիշենք միւս բոլոր մեր ազգային առաջնահերթութիւնները: Եւ հարց տուի բոլորին, ո'չ միայն ձեզի, թէ եթէ կը կարծէք թէ լեզուի մասին «խօսելու ատենն է» ուրեմն պէտք չէ որ խորշիք օրհներգին մասին ալ խօսելէն: Իսկ եթէ չէ'ք հաւատար թէ անոր ալ ժամանակն է եւ թէ պէտք է սպասել մինչեւ որ բոլոր յիշուած առաջնահերթութիւնները լուծուին, այդ պարագային ոչինչ ունինք իրարու հետ փոխանակելու: Այդպիսի տրամաբանութեամբ, արդեն իսկ շա՜տ ուշացած եւ յոյժ անհրաժեշտ բարեփոխում մը կրնայ բնաւ չիրականանալ: Որքա'ն ժամանակը կ'անցնի այնքա'ն աւելի դժուար կը դառնայ այդ աշխատանքը:
Եւ ո'չ, որպէսզի սխալ չհասկցուիմ, բնաւ ըսած չեմ ո'չ հիմա եւ ո'չ ալ անցեալին, թէ ամէն ինչ որ համայնավարութիւնը բերաւ լաւ է կամ ալ վատ: Ո'չ ալ նոյնը ըսած եմ ո'չ մէկ ուրիշ վարչակարգի մասին: Համայնավարութիւնը ոճիր գործեց մեր լեզուին դէմ, բայց նաեւ մեզի տուաւ գիտութիւններու ակադեմիա եւ Բիւրականի աստղադիտարան: Ո'չ մէկը կարելի է ուրանալ, ո'չ ալ միւսը: Այստեղ երկու չափ երկու կշռի հարց չկայ, այլ միմիայն արեւի նման յստակ իրողութիւն:
Պարզապէս աւելցուցած ըլլամ թէ լեզուի պարագային, համայնավարութիւնը նմանօրինակ ոճիրներ գործեց նախկին Սովետական Միութեան բոլոր ժողովուրդներու լեզուամշակոյթներուն հանդէպ: Միւս բոլորը հետ կոչեցին այդ կատարուածները, շատ անգամ ի գին շատ աւելի «ծանր» բարեփոխումներու, ինչ որ մենք ազգովին կրնայինք ընել յարաբերաբար դիւրութեամբ: Եթէ մենք չըրինք, եւ չընենք եւ նոյնիսկ չուզենք ալ խօսիլ այդ մասին, մեղքը մեր վիզը եւ անշուշտ հետեւանքին ալ 100% պատասխանատւութիւնը:
Բարեկամօրէն՝
Վիգէն Լ. Ադդարեան
Ինչո՞ւ Մեր Հայրենիք եւ ո’չ միւս քայլերգը
Սիրելի բարեկամներ,
Մի' մոռնաք, որ երբ վերանկախացման առթիւ Հայաստանի հանրապետութիւնը որդեգրեց նոր դրռշ, զինանշան ու քայլերգ, որուն մէջ հին կուսակցութիւնները խօսք իսկ չունէին, կամայ-ակամայ ընտրութիւն մը կատարուեցաւ հեռանալու այն ամէն ինչէն որ համայնավարութիւն կը բուրէր: Ո'չ դրոշ պահուեցաւ, ո'չ զինանշան, ոչ ալ քայլերգ:
Եկէ'ք մեղքը հոս-հոն չդնենք: Հիմա, երբ գրեթէ երեսուն տարի անցած է այդ ընտրութենէն, բնական է որ իւրաքանչիւրս իր նախասիրութեան ու ճաշակին համեմատ արտայայտուի: Հաւանաբար ոչ ոք յանդգնի դրոշը փոխելու առաջարկ ներկայացնել (վստահ եմ որ կարելի է աւելի գեղեցիկ պաստառ մը ունենալ քան այդ երեք գոյները որ յաճախ կը շփոթուին հարաւամերիկեան երկիրներու դրօշակներուն հետ): Սակայն չգիտես ինչու (լա'ւ, գիտենք, երաժշտութիւնը բանագողուած է…) խնդիր կայ քայլերգ փոխելու: Եթէ նպատակը էր ու կը մնայ տակաւին հեռանալ համայնավարական կարգերէն, ապա պէտք չէ դպնալ քայլերգին: Եթէ նպատակը իւրօրինակ եւ հայ երգահանի մը գործով քայլերգ ունենալն է (բառերը միշտ ալ կարելի է փոխել), ապա սովետականին վերադառնալ կարելի է:
Ամէն պարագայի, քայլերգը ըլլալով համայն հայութեան քայլերգ, պատշաճ է թերեւս համահայկական ժողովրդային հանրաքուէ կայացնել այս գծով եւ ոչ թէ ապաւինիլ գործող իշխանութիւններու քմահաճոյքին:
Վիգէն
Comments are closed.