Ինչու «ՄԻԱՑՈՒՄ» և ոչ թե «ինքնորոշում»

Արցախի հիմնախնդիրը եղել է և մնում է հայկական գրավված տարածքների վերականգման հարց: Հայերը իրենց տարածքները կորցրել են ամեն անգամ երբ զրկվել են պետականությունից և վերադարձրել են կորցրած տարածքները երբ նորից վերականգնել են իրենց պետականությունը: Այս անվիճելի տարրական ճշմարտության համար կարիք չկա օրինակներ բերել Հայոց պատմությունից:

Արցախի հիմնախնդիրը եղել է և մնում է հայկական գրավված տարածքների վերականգման հարց: Հայերը իրենց տարածքները կորցրել են ամեն անգամ երբ զրկվել են պետականությունից և վերադարձրել են կորցրած տարածքները երբ նորից վերականգնել են իրենց պետականությունը: Այս անվիճելի տարրական ճշմարտության համար կարիք չկա օրինակներ բերել Հայոց պատմությունից:

Հայերը մինչև վերջ չեն գիտակցում, թե ինչ հարված հասցվեց հայոց վերածննդին, ինչ ահավոր արհավիրք եղավ Մեծ Եղեռնը, երբ հայաթափվեց Արևմտյան Հայաստանը և Կիլիկյան: Այդ գիտակցությունը կմնա մշուշապատ, կամքը և ոգին թերի և անբավարար – կատարվածին իրատես գնահատական տալու համար և իրական միջոցներ գտնելու նոր սխալներ չգործելու, նոր պարտություններ չկրելու, նոր կորուստներ չտալու, մերօրյա ձեռքբերումները պահպանելու, զարգացնելու և հզորացնելու համար,-այնքան ժամանակ, մինչև որ նրանք քաջություն ունենան գիտակցելու և տեսնելու, որ մեր պարտությունների և կորուստների մեջ մենք ունեցել ենք մեր մեղավորության բաժինը:

Հայոց Ազգային Խորհուրդը որ ստեղծվեց Ռուսահայերի Համաժողովում 1917թ սեպտեմբերին Թիֆլիսում նպատակ ուներ հայերի շահերը պաշտպանել միացյալ Անդրկովկասում, որը անբաժան մաս պիտի կազմեր Ռուսաստանի ֆեդերատիվ դեմոկրատական հանրապետությունում:

Ռուսական նահանգներից ազգային ինքնուրույն պետություններ ստեղծելու անպատեհ հնարավորություն առաջացավ միայն կայսրության փլուզման հետևանքով և ոչ թե իբրև ազգային ազատագրական պայքարի արդյունք:

Երբ վրացիները և կովկասի թաթարները իրար մեջ բաժանեցին Անդրկովկասը թուրքերի և գերմանացիների աջակցությամբ, հայերին բաժին թողեցին 12 հքկմ տարածք:

Բայց երբ Թուրքիան և Գերմանիան պարտություն կրեցին Առաջին համաշխարհային պատերազմում, պետականության տեր կանգնած հայերին հաջողվեց մինչև 1920թ վերադարձնել ՀՀ-յան հովհանու ներքո Արևելյան Հայաստանի գրեթե ամբողջ տարածքը Կարսի, Նախիջևանի, Արցախի, Երևանի, Զանգեզուրի, Տաշիրի մարզերում: Ավելին, համաձայն 1920թ օգոգտոսի 10-ի Սևրի դաշնագրի Հայաստանի իրավասությունները դե-յուրե տարածվում էին ընդհուպ մինչև Վանի, Կարինի, Բաղեշի, Տրապեզունդի նահանգները: Այդ տարածքները դե-ֆակտո պահպանելու համար հայերին չհաջողվեց միասնականություն ցուցաբերել, բավարար ուժ ապահովել աշխարհում մնացած հայերի միջոցով ընդիմադրելու և կանխելու թուրքերի և բոլշևիկների միացյալ արշավանքը:

Կարմիր բանակի առաջին արշավանքը 1920թ օգոստոսին հայերին հաջողվեց կանգնեցնել: Բոլշևիկները առաջարկեցին զինադադար, պայմանով որ Ղարաբաղը, Նախիջևանը և Զանգեզուրը ժամանակավոր կերպով օկուպացվում են Կարմիր բանակի կողմից, համաձայն երկու երկրների լիազոր ներկայացուցիչների կողմից 1920թ օգոստոսի 10-ի ստորագրված համաձայնագրի, և որ այդ տարածքների պատկանելիությունը որոշվելու է միայն ՀՀ-յան և Խորհրդային Ռուսաստանի միջև կնքվելիք պայմանագրով: Այդ պայմանագրի նախագիծը, մշակված երկու երկրների ներկայացուցիչների կողմից, պատրաստ էր 1920թ հոկտեմբերի 28-ին: Սակայն պայմանագիրը չկնքվեց և հայերին չհաջողվեց կանգնեցնել Կարմիր բանակի հաջորդ հարձակումը, որը ավարտվեց ՀՀ-յան խորհրդայնացմամբ, նրա անկախության և տարածքների կորստով:

Հայկական պետականության վերկանգման և նրա կորցրած տարածքների մասնակի վերադարձման նոր շանս առաջացավ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո:

1991թ սեպտեմբերի 25-ի Հայաստանի անկախության Հռչակագիրը հիմնված է «Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» Հայկական ԽՍՀ Գերագույն Խորհրդի և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային Խորհրդի 1989 թ դեկտեմբերի 1 համատեղ որոշման վրա: Թե ինչու անտեսելով Հռչակագիրը ընդունվեց ՀՀ Սահմանադրությռւնը, որով ազատագրված Արցախը դուրս մնաց ՀՀ-յան սահմաններից, հարկավոր է հարցնել ՀՀՇ-ի ղեկավարությունից և ոչ միայն նրանցից: Բայց դրան կվերադառնանք հաջորդ անգամ:

Ադրբեջանի իշխանությունները փորձեցին Արցախը վերադարձնել իրենց հսկողության տակ ռազմական գործողությունների միջոցով: Սակայն զրկված լինելով կարմիր Կրեմլի պաշտպանությունից, երբ խորհրդային բանակը հեռացավ տարածքից, Ադրբեջանը պարտություն կրեց իր իսկ կողմից սանձազերծված պատերազմում:

Հայերը ազատագրեցին Կարմիր բանակի կողմից գրավված և խորհրդային իշխանության կողմից Խորհրդային Ադրբեջանին անօրեն և հանցագործ կերպով տրված հայկական տարածքների մի մասը: Հայկական զինված ուժերը խաղաղություն պարտադրեցին ագրեսորին և կնքվեց Բիշկեքյան զինադադարի համաձայնագիրը:

Այսպիսով, Ադրբեջանի հետ բանակցություններ կարելի է վարել միայն հարաբերություններ հաստատելու կապակցությամբ, պայմանով, որ նա ընդունի կայացած իրավիճակը իբրև անվերականգնելի փաստ և հրաժարվի իր անօրեն և անիրկանալի պահանջներից և սպառնալիքներից:

Ադրբեջանը հայկական տարածքներ չի գրավել: Այդ տարածքնըրը – Արցախը և Նախիջեվանը – գրավվել են Խորհրդային Ռուսաստանի Կարմիր բանակի կողմից և հանցագործ կերպով հանձնվել են Ադրբեջանին 1921 թ. Կովբյորոյի տխրահռչակ անօրեն որոշումներով:

Այդ իսկ պատճառով բանակցությունները անհրաժեշտ է վարել Ռուսաստանի իշխանությունների հետ, որ իրավահաջորդն է Խորհրդային Ռուսաստանի, Խորհրդային Միության, և առաջին հերթին մի գլխավոր նպատակով – հասնել նրան, որ այդ իշխանությունները դատապարտեն նախկին վարչակարգի հանցագործությունները և աջակցեն այդ հանցագործությունների հետևանքների ուղղմանը:

Հակամարտությունը, այսպես կոչված Ղարաբաղյան կոնֆլիկտը սկսվել է ոչ թե 1988-ին, այլ 1921-ին, երբ հայերը պարտություն կրեցին քեմալա -բոլշևիկյան արշավանքից, երբ ՀՀ-ը բռնի խորհրդայնացվեց, ազատազրկվեց և մասնատվեց: Այս իմաստով այդ լոկալ կոնֆլիկտը կարելի է համարել ավարտված այսօրվա վիճակով Արցախի դե-ֆակտո ՀՀ-ին միացումով, Հայաստանի տարածքային մասնակի ամբողջականության վերականգմամբ, երբ կարելի կլինի դե-յուրե այդ միացումը ընդունելի դարձնել համաշխարհային հանրությանը, առաջին հերթին Մոսկվային, հետո մյուսներին:

Ի՞նչու սկզբում Մոսկվային: Որովհետև Կրեմլի հորինվածքն է հետխորհրդային մինի-կայսրությունների, այդ թվում և Ադրբեջանի «տարածքային ամբողջականության» անձեռնամխելիությունը: Մյուսները կրկնօրինակում են Մոսկվային: Պաշտպանում են Լենինի-Ստալինի կողմից, մեծ մասամբ հանցավոր կերպով գծված, խորհրդային սահմանները: Սա աբսուրդ է, և հատկապես Արևմուտքի դիրքերից: Եվ սա բացատրել միայն երկակի ստանդարտի քաղաքականությամբ, պարզունակ է, ինքնարդարացման համար է: Բայց սա մեր, հայերիս հանցանքն է:

Ալիևը, Սահակաշվիլին և մյուսները կարողացել են օգտագործել մերօրյա դեռ թույլ և խոցելի Ռուսաստանի այդ սխալ կեցվածքը: Այդպիսի կեցվացքը ակնհայտ դարձավ, երբ Կրեմլը վերջապես ճիշտ և արդարացի վարվեց, երբ ազատագրեց Աբխազիան և Հարավայի Օսեթիան վրացական մինի-կայսրության գերությունից, փաստորեն ուղղելով նախկին տոտալիտար ռեժիմի հանցագործություններից մեկի հետևանքը, բայց չհաջողեց մինչև այսօր դա այդպես ներկայացնել, ինչպես, օրինակ, Արևմուտքը ներկայացրեց իր դիրքորոշումը Կոսովայի դեպքում:

Շատերը իներցիայի ռւժով համոզված են, որ Ռուսաստանի իշխանությունները ընդունակ չեն դատապարտելու նախորդ ռեժիմի հանցագործությունները և աջակցել այդ հանցագործությունների հետևանքները վերացնել: Բայց մերժամյա իրադարձությունները ապացուցում են հակառակը: Քրիստոնեության, դեմոկրատիային, իր ազգային շահերին վերադադձող Ռուսաստանը ավելի մեծ հավանականություն ունի դատապարտելու Լենին–Ստալինյան տոտալիտար ռեժիմի հանցագործությունները, քան այսօրվա Թուրքիան երիտթուրք–քեմալական հանցագործությունները: Չնայած նրան, որ այսօրվա Թուրքիան էլ այն չէ ինչ երեկ էր: Որովհետև աշխարհը փոխվել է և հիմա ավելի արագ են փոփոխությունները ընդանում աշխարհում:

Ռուս դիվանագետները սկսում են ելք փնտրել, երբ նրանց չի հաջողվում արդարացում գտնել համաշխարհային հանրությանը ըմդունելի դարձնել իրենց գործողությունները Վրաստանի նկատմամբ: Նրանք (Լավրովը, Կոսաչովը) արդեն սկսել են խոսել Ստալինի հանցագործությունների մասին, արդարացնելու համար իրենց արարքները Վրաստանի վերաբերյալ: Սովետականությունից մինչև վերջ չձերբազատված Ռուսաստանը նույնն է ինչ կլիներ Գերմանիան, եթե գերմանացիները ձերբազատված չլինեին նացիզմից: Նախագահ Մեդվեդեվը լուրջ ծրագրեր է առաջարկում ազգային, առաջադեմ, ազատ, հզոր Ռուսաստանի վերականգման համար, այնպիսի Ռուսաստանի, որ ռուսները և աշխարհը կորցրին, երբ անընդունակ եղան կանգնեցնելու բոլշևիկների հակահեղափոխական հեղաշրջումը, որ հանգեցրեց Ռուսաստանի կործանմանը, դրա բոլոր հետևանքներով թե ռուսների, թե աշխարհի շատ ժողովուրդների համար:

Այս դիրքերից դիտված, հայերի վզին փաթաթված «ղարաբախցիների ինքնորոշվումը» իբրև միջոց «ղարաբաղյան հակամարտությունից» հաջողակ դուրս գալու համար անհեռանկար է և վտանգավոր: Ժամանակն է վերադառնալ ՄԻԱՑՄԱՆ դիրքերին, իրերը իրենց անունով անվանելով, դուրս գալ թշնամու «դաշտում» թույլ պայքար տանելուց (Ադրբեջանը «պատրաստ է տալ ԼՂՀ-ին ամենաբարձր ինքնավարությունը»), հասկանալի և ընդունելի դառնալ ինքներս մեզ և աշխարհին:

Մեր ուժը նաև մեր ճշմարտությունն է (ոչ թե պարզունակ խորամանկությունը), մեր կամքը, հավատքը և ոգին արժանապատիվ ապրելու համար: Մենք այդ կարողությունը պարտավոր ենք դրսեվորել:

Այն, որ ՀՀ-ն իշխանությունները գնում են բանակցությունների Անկարայի հետ առանց նախապայմանների, նոր սահմանադրություն չեն ընդունում, ՀՀ-նը չեն հռչակում իրավահաջորդը առաջին հանրապետության (1918-1921 թթ), պահանջներ չեն ներկայացնում Կարսի, Արդահանի, Սուրմալուի, Նախիջևանի նկատմամբ, որոնք զավթվեցին Հայաստանից խորհրդա-քեմալական ագրեսիայի հետևանքով, դա պետք է դիտել վերջին զիջումները, որոնց գինը պետք է լինի Արցախի և ազատագրված տարածքների դե-յուրե ՎԵՐԱՄԻԱՑՈՒՄԸ մայր հայրենիքի հետ: