Խճողում Մութ Փապուղիներու Մէջ

  • 19 minute read
Total
0
Shares
0
0
0
Share
0 people shared the story
0
0
0
0

A Decrease font size. A Reset font size. A Increase font size.

Մկրտիչ Պուլտուքեան, Պէյրութ, 21 Դեկտեմբեր 2011

Վերջին երկու դարերուն, մեզի մօտակայ աշխարհատարածքին կայսրութիւններն ու թագաւորները, որոնք կ’իշխէին չորս ցամաքամասերու վրայ՝ Եւրոպա, Ափրիկէ, Միջին Արեւելք եւ Ռուսիա կործանեցան կա՛մ համաշխարհային ու քաղաքացիական պատերազմներով՝ եւ կա՛մ ալ յեղափոխութիւններով։

Արդի՞ւնք…։
 

Մկրտիչ Պուլտուքեան, Պէյրութ, 21 Դեկտեմբեր 2011

Վերջին երկու դարերուն, մեզի մօտակայ աշխարհատարածքին կայսրութիւններն ու թագաւորները, որոնք կ’իշխէին չորս ցամաքամասերու վրայ՝ Եւրոպա, Ափրիկէ, Միջին Արեւելք եւ Ռուսիա կործանեցան կա՛մ համաշխարհային ու քաղաքացիական պատերազմներով՝ եւ կա՛մ ալ յեղափոխութիւններով։

Արդի՞ւնք…։
 

Այս տարածաշրջանները 1914-էն ի վեր, մտան քաղաքական, տնտեսական ու ընկերային մութ փապուղիներու մէջ, ուրկից ծնունդ առին բռնապետեր, ինչպէս Գերմանիոյ Հիթլէրը, Իտալիոյ Մուսոլինին եւ Ս.Մ. Սթալինը, որոնք դատապարտեցին միլիոնաւոր մարդկանց բնաջնջման, քաղաքներու կործանման, բնութեանց աւերման ստեղծելով անհամար համամարդկային հարցեր ու կիրարկելով ջարդ, բռնաբարում*, թալան ու կողոպուտ. առաւել՝ անհաշուելի կարիքներ, տարակուսանք ու ապագայի մութ մտասեւեռում։

Իսկ 1945-էն ասդին, ՄԱԿ-ի կազմաւորումէն ետք կարգ մը եւրոպական ազգեր որդեգրեցին ռամկապետութեան զանազան տարբերակները, փոխ առնելով "հաւասարութիւն, ազատութիւն եւ եղբայրութիւն" 1789-ի ֆրանսական յեղափոխութեան լոզունգը։

Բնական է, որեւէ պատերազմէ ետք, երկրի մը ու անոր ժողովուրդին ապագան կը գտնուին մութ փապուղիի մէջ ու կը սպասուի անոր ելքին լուսաւոր ծայրը։ Ասոր կ’ըսեն՝ թէ անցումային շրջան մը կը բոլորեն, սակայն՝ քանի՞ սերունդ ետք։

 
***
Այս անցումային շրջանը անբնական մտահոգութիւն պատճառող արտակարգ երեւոյթ մըն է, երբ երկար կը տեւէ։ Ան պատճառ կը դառնայ չքաւորութեան եւ ոճրագործութեան տարածումին ու ընկերային կարգ մը ախտերու՝ եւ վերջապէս արտագաղթիեւ նոր ռամկապետութեան "ճարպիկ" իշխանակազմի չարաշահութեան ու կոռուպցիայի։ Մենք կարդացած էինք Մարքսի Դիալեկտիկան, սակայն վերջին քառորդ դարուն դէմ յադիման կը գտնուինք, վերադարձ՝ համայնավար տնտեսական համակարգէն դէպի շուկայական համակարգի տնտեսութեան, անցնելով մութ փապուղիէ մը, երեւոյթ մը զոր չէ պատահած համաշխարհային պատմութեան ընթացքին։ Տեսակ մը շրջուած Մարքսի Դիալեկտիկան։

Պարզենք։

Սովետ Միութեան անկումէն ետք ստեղծուած 15 հանրապետութիւնները կը գտնուին այսօր մութ փապուղիներու մէջ, մինչեւ որ հասնին շուկայական համակարգի տնտեսութեան եւ ռամկապետութեան։ Այս մէկը շրջուած Դիալեկտիկա է ու անցումայինը կը ստեղծէ խրթին հարցեր տնտեսական, ընկերային, միջազգային առեւտրական փոխ-յարաբերութիւններու, ռազմական ու քաղաքական մարզերու մէջ։ Այս մութ փապուղին շուկայական մշակոյթի ժամանակաշրջանի ընթացքն է, անոր կիրարկումը ժամանակի կը կարօտի։ Անոր ըմբռնումը եւ գործադրութիւնը խրթին են։
 

***
Միացեալ Եւրոպայի Եուրօն նոյնպէս կը գտնուի մութ փապուղիներու մէջ պատճառելով վեց վարչապետներու հեռացում եւրոպական վեց պետութիւններէն։ Եուրօն այսօր կը նմանի ճաթռտած հայելիի մը, զոր կարելի չէ նորոգել, բացի կարգ մը ճաթռտած մասերը անջատելէ, եթէ կարելի ըլլայ անջատել։

Եուրօն կարգ մը եւրոպական պետութիւններու միացեալ դրամանիշը կը սեպուի։ Եւրոպական իշխանութիւններ, 1834-էն ի վեր փորձեր կատարած են այս մարզին մէջ։ Բրուսիական Գերմանիոյ Zolverein-ը տեւեց մինչեւ 1871։ Ապա՝ լատին իշխանութիւններու միացեալ դրամանիշը՝ ֆրանքը, կազմուած 1865-ին շիջեցաւ Առաջին Համաշխարհային Պատերազմին։ Ասոր հետ միատեղ՝ ոսկիի եւ արծաթի փոխանակութեամբ, ստեղծուեցաւ "ոսկիի չափանիշը" _ gold standard իր զանազան տարբերակներով. նախ կանգ առաւ Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի սկիզբը ու 1945-ին՝ Bretton Woods համաձայնութեամբ տեւեց մինչեւ 15 Օգոստոս 1971-ին։

Մինչ այդ՝ Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին ստեղծուեցաւ "Սթերլինի տարածաշրջանը" _ Sterling area, զոր դադրեցաւ 1972-ին, իսկ 1945-ի վերջաւորութեան, Ֆրանսան ստեղծեց "Ֆրանքի գօտին" _ Zone Franc, աշխարհագրական սահմաններ ունենալով ֆրանսական հոգատարութեան պատկանող ափրիկեան բազմաթիւ երկիրներ։

Ուրեմն։

Ուրեմն տագնապը՝ միացեալ դրամանիշերու դրութեանց համար նորութիւն մը չէ։ Բոլոր տագնապներէն ետք եղած են անկումներ կամ ոչնչացում՝ երբ միացեալ դրամանիշին օրէնքներն ու չափանիշները չեն յարգուած նոյնինքն մասնակից պետութիւններու կողմէ։
Կարծիքովս՝ "եւրոպական ելեւմական կայունացման դիւրութիւնը" զոր կը տրամադրուի այժմ պետական ծանր պարտքերու տակ ինկած պետութիւններուն, սահմանափակ ու անբաւարար միջոց մը, րեսուրս մը կը ներկայացնէ ու Եուրոյի վերջաւորութիւնը կամ Եուրոյի նոր ձեւաւորումը ժամանակի հարց է։
 

***
Իսկ Միջին Արեւելքի այսպէս կոչուած "Արաբական Գարունը" մեզ մտցուց շատ աւելի մութ փապուղիներու մէջ։ Մենատէրեր իրենց վարչաձեւին վարմունքին հետեւանքով՝ տարիներ իրենց յանձնուած կամ յափշտակած իշխանութիւնը որպէս ընտանեկան ագարակ վարելէ ետք, տապալեցան ու կը տապալին տակաւին՝ ժողովրդային յեղափոխութեամբ։ Ամբոխները խելագարուած են պիտի ըսէր Եղիշէ Չարենց։ Այս ամբոխներու ետին չկային Լենիններ եւ ընկերք։
 
***
Այս երեք մութ փապուղիներուն առընթեր 2008-ի միջազգային ելեւմտական տագնապը, սկսեալ Միացեալ Նահանգներու ֆինանսական հաստատութիւններէն ու ծաւալած երկրագունդի բազմաթիւ ֆինանսական կեդրոններու մէջ, ստեղծեց աւելի մութ փապուղի մը, յառաջ բերելով խճողում մութ փապուղիներու մէջ։

Իսկ՝ եթէ նկատի առնենք Արեւմուտք-Իրան փոխ-յարաբերութիւններու հանգոյցը, Իսրայէլ-Պաղեստինեան տագնապը 1948-էն ի վեր, Թուրքիոյ ներկայ ղեկավարութեան դիւանագիտութեան վերածնած ախորժակը Միջին Արեւելքի մէջ, քրտական հարցը ու անպատիժ մնացած ցեղասպանութիւնները, ծայրայեղական այլազգներու մագլցող շարժումները, քիչ մը ամէն տեղ, առաւել՝ Չինաստանի եւ հարաւ-արեւելեան ասիական պետութիւններու տնտեսութեանց յաջող արդիւնաբերութիւնները ի վնաս Արեւմտեան տնտեսական քաղաքականութեանց, ես հարց կու տամ ինքզինքիս՝ թէ ո՞ր մէկ արբանեակին մէջ կ’ապրինք այսօր, դէպի ո՞ւր կ’ուղղուին մարդկութեան ապագան ու մարդկային արժէքները_ պատերա՞զմ, խաղաղութի՞ւն, թէ խճողում մութ փապուղիներու մէջ, ուր ելեկտրական հոսանքին պակասը կը զգացուի ամէնուրեք։

* Կարդալ Գիւլչիչէք Թեքինի «Սեւ Սաւանը», իսլամացած հայ կանանց կեանքը, Sara Seton

Յ.Գ.- Այս յօդուածին խորագիրը առնուած է հեղինակին պատրաստած յաջորդ գիրքէն՝«Bottleneck in the dark tunnel»։ "Մութ" փապուղին հոս փոխաբերական իմաստով կը ներկայացուի որպէս խաւար՝ բաժնեկից մշակոյթի պակասին, տգիտութեան, սխալներու, ձախողութեան, ըմբռնելու անկարողութեան, կուրութեան ու խարխափումի, մռայլութեան ու տխրութեան, ինչպէս նաեւ արեւմարի։ Իսկ փապուղին կը ներկայացուի որպէս նեղ ուղի, ազատութեան պակասի, խժդժութեան ու անգթութեան, գաղտագողի գործերու եւ անարդարութեան։

 

Total
0
Shares
Share 0
Tweet 0
Pin it 0

2 comments

  1. Խճողում Մութ Փապուղիներու Մէջ

    Sireli baron Bouldoukian,

    Pavaganin hedakerkragan hotvadz.

    Sagayn gouzeyi hasgnal gabe ays ”Կարդալ Գիւլչիչէք Թեքինի «Սեւ Սաւանը», իսլամացած հայ կանանց կեանքը, Sara Seton” tser hotvadzi hed. Artyok ays kerki hayeren yev gam ankleren tarkmanoutyounne koyoutyoun ouni? Hajik imatsoutsek yev aghpouyre vordeghen grnank abahovel.

    Sirov,

    Vartan
     

  2. Dark or Narrow Tunnels?

    Instead of dark tunnels, I would have considered drawing a metaphor along narrow tunnels or, to give the benefit of a doubt, dark and narrow tunnels. Although I am inclined to liken it more to narrow tunnels.
     
    Narrow is relative characterization. A road may be wide enough when few traverse it. The same road may be narrow and hence congested when a large numbers traverse it, such as the freeways in Los Angeles. I attribute the narrowness to large number of people using the metaphorical tunnel, not as an absolute dimension of the tunnel itself.
     
    The world added a billion in the last 12 years. It is estimated that the next billion will be added in 8 to 10 years. The present upheavals in the Arab world are also the results of neglect to address the population growth. Addressing the population growth would have entailed drastic changes in governing the countries involved, making them more transparent, accountable, less corrupt, more accessible to wealth etc. But the rulers seemed to want to maintain the status quo.
     
    Syria was 7.5 million strong in 1975 and is 21 million strong now, in 2011. The present upheavals in Syria are also manifestation of the lack of planning, resource allocation, and adequate social programs on the part of the government of Syria to ease the added burden that naturally comes with population growth. This neglect has also been exacerbated by climate change. The once arable lands in Syria where the unrest is more pronounced have been arid the last many years due to shortage of rain but have remained neglected. Apparently the bustling markets of Damascus are far cry from the realities of the country side. 

    Fundamental changes are underway out of necessity. 

Comments are closed.

You May Also Like