Հայկական Երուսաղէմ, Այսօր եւ Վաղը

Դարաւոր Անցեալ  Եւ Վտանգուած Ապագայ

Հարցազրոյց Սաղիմահայ Գաղութի Ակնառու Ներկայացուցիչներէն Յակոբ Անդրէասեանին Հետ

Սագօ Արեան, Երուսաղէմ, Օգոստոս 2014

Խօսակիցս` Յակոբ Անդրէասեան, Երուսաղէմի գաղութի  ճանչցուած ազգայիններէն է: Ան երկար  տարիներ եղած է ՌԱԿ-ի  անդամ  եւ  վարած ՝ պատասխանատու բազմաթիւ  պաշտօններ, ինչպէս ՌԱԿ-ի Կեդրոնական Վարչութեան Ատենադպիր, ապա Փոխ-Ատենապետ։ Այժմ Երուսաղէմի Հայ Երիտասարդաց Միութեան Ատենապետն է։ Անդրէասեան, Զէյթունցի Տէր Կարապետ Աւագ Քահանայի (Զէյթունցի Կարապետ) որդին է, որ իր մօրենական կողմի մեծ հօրմէն ժառանգած է յախճապակեայ  սպասներու եւ զարդարանքներու պատրաստութիւնն ու առեւտուրը: Անդրէասեանի համար Արաբ-Իսրայէլեան բաւական բարդ հակամարտութեան ամէնէն յետին մանրամասնութիւնները իր առօրեայ  կեանքին  մաս կը կազմեն: Գիտէ Իսրայէլ պետութեան խնդիրները եւ կը հասկնայ Կազայի խնդիրներուն  ամէն խորքային հարցերը: Բայց ասոնցմէ անդին իր համար ամէնէն հիմնականը հայութեան առջեւ ցցուած հարցերներն են ու նոր մարտահրաւէրները: Այս առումով  ան կ'ըսէ. «Ինծի համար հարցերուն հիմնականը հայութեան ակնոցով նայիլն է: Եթէ տուեալ խնդրին մէջ մեր ժողովուրդին օգուտ կայ, ապա ես այդ խնդրին կրողն եմ:» Անոր համար նաեւ կարեւորագոյն հիմնահարց է Երուսաղէմի հայութեան այսօրուան իրավիճակը, որ իր կարծիքով այսօր մոռցուած է հայութեան կողմէ:

Դարաւոր Անցեալ  Եւ Վտանգուած Ապագայ

Հարցազրոյց Սաղիմահայ Գաղութի Ակնառու Ներկայացուցիչներէն Յակոբ Անդրէասեանին Հետ

Սագօ Արեան, Երուսաղէմ, Օգոստոս 2014

Խօսակիցս` Յակոբ Անդրէասեան, Երուսաղէմի գաղութի  ճանչցուած ազգայիններէն է: Ան երկար  տարիներ եղած է ՌԱԿ-ի  անդամ  եւ  վարած ՝ պատասխանատու բազմաթիւ  պաշտօններ, ինչպէս ՌԱԿ-ի Կեդրոնական Վարչութեան Ատենադպիր, ապա Փոխ-Ատենապետ։ Այժմ Երուսաղէմի Հայ Երիտասարդաց Միութեան Ատենապետն է։ Անդրէասեան, Զէյթունցի Տէր Կարապետ Աւագ Քահանայի (Զէյթունցի Կարապետ) որդին է, որ իր մօրենական կողմի մեծ հօրմէն ժառանգած է յախճապակեայ  սպասներու եւ զարդարանքներու պատրաստութիւնն ու առեւտուրը: Անդրէասեանի համար Արաբ-Իսրայէլեան բաւական բարդ հակամարտութեան ամէնէն յետին մանրամասնութիւնները իր առօրեայ  կեանքին  մաս կը կազմեն: Գիտէ Իսրայէլ պետութեան խնդիրները եւ կը հասկնայ Կազայի խնդիրներուն  ամէն խորքային հարցերը: Բայց ասոնցմէ անդին իր համար ամէնէն հիմնականը հայութեան առջեւ ցցուած հարցերներն են ու նոր մարտահրաւէրները: Այս առումով  ան կ'ըսէ. «Ինծի համար հարցերուն հիմնականը հայութեան ակնոցով նայիլն է: Եթէ տուեալ խնդրին մէջ մեր ժողովուրդին օգուտ կայ, ապա ես այդ խնդրին կրողն եմ:» Անոր համար նաեւ կարեւորագոյն հիմնահարց է Երուսաղէմի հայութեան այսօրուան իրավիճակը, որ իր կարծիքով այսօր մոռցուած է հայութեան կողմէ:

Կազայի վերջին պատերազմին, «Համաս»ի մօտեցումներուն, Իսրայէլի  վարած քաղաքականութեան, ինչպէս նաեւ Երուսաղէմի հայկական կալուածներու կարեւորագոյն խնդրին մասին զրուցեցի Յակոբ Անդրէասեանին հետ: Ահաւասիկ մեր զրոյցը: 

– Պրն. Անդրէասեան, կ'ենթադրեմ, որ  այս 10-րդ պատերզամն է, որուն ականատես կ'ըլլաք: Ինչպէ՞ս կը գնահատէք ընդահուր իրավիճակը:

Այսօր ընթացող պատերազմը բոլորովին տարբեր է նախորդ տարիներուն տեղի ունեցած պատերազմներէն: Այն իմաստով, որ պատերազմը տեղի կ'ունենայ Իսրայէլի եւ Իսլամական խալիֆայութեան տենչացող եւ  Պաղեստինեան Կազա շրջանին վրայ տիրապետութիւն հաստատած «Համաս»ի զինուորական թեւին միջեւ: «Համաս» նոյնիսկ չէ հետաքրքրուած Պաղեստինով այլ ան մաս կը կազմէ ծայրայեղ Իսլամական ընդհանուր ծրագրի մը, որուն սահմանները  կ'երկարին մինչեւ Իրաք եւ Սուրիա:

– Տեղեկութիւններ կան, որ «Համաս» մեծ ճնշումներ կը կիրարկէ Կազայի ժողովուրդին  վրայ:Որքանով ճիշդ   է այս տեղեկութիւնը:

Այո՛,  այդպէս է: Կրօնական որեւէ իշխանութիւն բնակաբանաբար ճնշուածութիւն պիտի ստեղծէ տուեալ հատուածի մը մէջ:  Ու այս խօսքը կը վերաբերի  նաեւ Կազային: Հոն իշխանութիւնը կրօնական է եւ այդ մէկը բնականաբար ճնշուածութիւն կը ստեղծէ:

– Երէկ  Իսրայէլի նախկին նախագահ Շիմոն Փէրէս յայտարարութիւն մը կատարելով ըսած է, որ   Արաբական աշխարհը  այլեւս նեցուկ չի կանգնիր «Համաս»ին: Ի՞նչքանով  ճիշդ է այս խօսքը:

Մասամբ ճիշդ է, որովհետեւ Արաբական պետութիւնները բոլորն ալ լուրջ տագնապներ կ'ապրին: Կարծեմ լաւ գիտէք, որ Իրաք եւ Սուրիա  ինչ պայմաններու տակ են:  Իսկ  մնացեալ բոլոր պետութիւնները, մինչեւ  Հիւսիսային Ափրիէկէի Արաբական պետութիւնները, յայտնուած են շատ թոյլ վիճակներու մէջ:  Արաբներու մեծամասնութիւնը նպատակայարմար կը տեսնէ, որ «Համաս»ի զինուորական ուժը ջլատուի:

– Իսկ ի՞նչ կարելի է ըսել Իսրայէլի մասին։

Իսրայէլի վիճակը նոյնպէս նախանձելի չէ: Նաթանիահույի կառավարութիւնը այսօր լուրջ տագնապի առջեւ է այն իմաստով որ, անոր դէմ ցցուած թշնամին բոլորովին այլ որակի թշնամի մըն է :

– Կրնա՞ք քիչ մը   մանրամասնել:

Իրավիճակը բացատրելու համար այստեղ պիտի ուզէի մէջբերել Իսրայէլի պաշտպանութեան յայտնի նախարարներէն՝ Մոշէ Տայանի խօսքը, երբ ան առիթով մը ըսած է. «Վախցէ՛ք  այն ատեն, երբ Արաբը մեռնիլ կը սորվի»։

– Այսի՞նքն։

Գիտէ՞ք, այսօրուան Պաղեստինցին, որ կը ճակատի Իսրայէլի դէմ, տարբեր է անցեալի Արաբէն: Բոլորդ կը հետեւիք զանգուածային լրատուութեան (մէտիային) ու կը տեսնէք, որ  անչափահաս երեխաներ փողոց իջած են պայքարելու համար: Օրինակ, օրեր առաջ ցոյց տուին 8-9 տարեկան երեխայ մը, որ կը պոռար    Իսրայէլացի զինուորի մը վրայ՝ հարց տալով՝ «ո՞վ  ես դուն եւ ինչի՞ վստահելով կը պոռաս վրաս»: Պատկերացուցէք,  երբ 1967-ին Իսրայէլեան բանակը Արաբական շրջաններ մուտք կը գործէր անոնք  (Արաբները.- Ս.Ա.) Իսրայէլացի զինուորին անունը լսելով դող կ'ապրէին: Սակայն այսօր իրավիճակը բոլորովին փոխուած է: Արաբը  իր աչքերուն առած է մահը եւ ինք իրեն հարց կու տայ ի՞նչ տարբերութիւն, եթէ  այսօր  մեռնի կամ  վաղը: Արաբին համար այսօր կարեւորագոյնը իր պայքարի շարունակութիւնն  է:

– Քաղաքական գետնի վրայ  ի՞նչպէս կը գնահատէք Իսրայէլի վիճակը: 

Իսրայէլի  տագնապը նաեւ քաղաքական հիմք ունի որովհետեւ այսօր ան չունի անցեալի առաջնորդները: Այսօր  Իսրայէլը ղեկավարող անձնաւորութիւնները անցեալի  ուժականութիւնը չունին: Մօտիկ  անցեալին  Իսրայէլի  համար  կարեւոր  ազդեցութիւն ունեցած ղեկավարներ ինչպիսին  էին ՝ Մոշէ Տայանը,  Կոլտա Մայիրը,  Մէնահիմ Պէկինը եւ  Պէն Կորիոնը, որոնք չկան այսօր:  Սիոնիզմը  ինքը լուրջ տագնապի առջեւ է եւ այդ տագնապը բոլոր գետիններու վրայ երեւելի է:  Այս բոլոր պատճառները թուելէ ետք պէտք է ըսել,   որ Իսրայէլ նախանձելի վիճակ մը չունի հակառակ անոր որ միջազգային հարթակին վրայ  անուրանալի է, որ Իսրայէլեան լոպիները շատ մեծ տնտեսական, ապահովական, ընկերային եւ քաղաքական  ազդեցութեան գօտիներ ունին:

 – Կազայի այս պատերազմին առընթեր եւ հակառակ  ընթացող բանակցութիւններուն տակաւին դժուար է ըսել, որ շրջանը հաւանական հրադադարով մը ամբողջական խաղաղութեան հանգրուան մը պիտի մտնէ: Ի՞նչպէս կը գնահատէք  իրավիճակը մանաւանդ,  որ վարչապետ Նաթանիահու յայտարարած է,  թէ ի գին ամէն ինչի  Իսրայէլեան  բանակը  հիմնովին պիտի  քանդէ Կազայի գետնային անցքերը: 

Տեսէ՛ք, Իսրայէլեան բանակին համար գերխնդիրը Կազան գրաւելը չէ:  Այլ Կազայի գետնային անցքերուն  քանդումը: Նկատի առէք նաեւ, որ Կազան գրաւելու համար Իսրայէլեան բանակը կրնայ մի քանի հազար զոհ տալ բան մը, որուն պատրաստ չէ ո՛չ  կառավարութիւնը եւ ո՛չ ալ ժողովուրդը:  Ու հակառակ անոր, որ Իսրայէլ մեծ թիւով բանակային զօրքեր կուտակեց, Կազան  ցամաքային գրաւման չենթարկեց:

– Այսինքն  Իսրայէլ պիտի կարողանա՞յ  գետնային  անցքերը  քանդել:

Կ'ենթադրեմ այո, պիտի կարողանայ: Նկատի պէտք է առնէք նաեւ Եգիպտոսի կեցուածքը, որ  նոյնպէս   համամիտ է, որ «Համաս»ի համար կարեւորագոյն  խաղաքարտի վերածուած  նկուղները  քանդուին:  

– Ինչպէ՞ս կը բնութագրէք Իրանի Իսլամական հանրապետութեան կողմէ Իսրայէլի հասցէին հնչեցուած   սպառնալիքները:

Ես  լուրջի չեմ առներ այդ սպառնալիքները:   Իսրայէլի համար աւելի հեշտ է կռուիլ կանոնաւոր բանակի մը դէմ քան կէրիլլայական խումբերու եւ միլիցներու դէմ: Իսրայէլ  կրնայ  մինչեւ ծայր երթալ ու նոյնիսկ հարուածել Իրանեան դիրքեր:  Ան  նոյնիսկ  պատրաստ է անսպասելի ու ծայրայեղ քայլերու դիմելով ամբողջ շրջանը «այրել»:

– Այս վերջին պատերազմին  Արեւմտեան մամուլը եւ յատկապէս իսրայէլամէտ  տարբեր աղբիւրներ յաճախ կը խօսին այն մասին, որ «Համաս» Կազայի խաղաղ բնակչութիւնը որպէս մարդկային վահան կը գործածէ (Human Shields): Ի՞նչքանով ճիշդ են այս տեղեկութիւնները:

Նոր չէ այս մեթոտը. նոյն մեթոտը կը գործածէին իսրայէլացի ղեկավարներ: Օրինակ 1940-ականներուն  իսրայէլեան բանակի ատաղձը կազմող «Էթցէլ»  եւ «Հականա»  ջոկատները  այդ ձեւը կը կիրարկէին:  Այս առումով քանի մը օր առաջ նկատեցի, որ պաղեստինցի զինեալներ իսրայէլեան տարածքներու  ուղղութեամբ հրթիռներ կ'արձակէին ու անոնց մօտ կանգնած էր կրօնաւոր մը եւ մի քանի երախաներ: Իրօք, ի՞նչ գործ ունին այդ անմեղ երախաները հոն: Այս ի՞նչ կը նշանակէ: Յետոյ կը խօսուի, որ Կազայի տակ գետնափոր  երկրորդ Կազա  մը  գոյութիւն   ունի: Եթէ այդպէս է, ապա ի՞նչու «Համաս»  իր ժողովուրդը  այդ  ապահով տեղերը չառաջնորդեց: Կամ ինչպէս ընդունիլ մզկիթները զինապահեստանոցի վերածելն ու նոյնիսկ   անոնց (մզկիթներու- Ս.Ա.) մէջ գետնային անցքեր բանալը:  Զարմանալի չեն այս բոլորը, որովհետեւ «Համաս»ին համար գետնային անցքերը որպէս տնտեսական գործօն կը ծառայեն: Մինչեւ վերջերս կը խօսուէր, որ անցքերը աւելի քան 15.000 ամերիկեան տոլարով կը վաճառուէին ու անցքերու  «առեւտուրը» կը կատարուէր միայն «Համաս»ի կողմէ: Այսօր Կազայի մէջ դէպի Եգիպտոս բացուած  1300 գետնային անցքեր կան ու այդ անցքերուն շնորհիւ «Համաս» զէնք փոխադրելէ զատ նաեւ  առեւտրական  գործառքներ կը կատարէ: Գաղտնիք ալ չէ, որ «Համաս»ի ղեկավարները նիւթական մեծ եկամուտներ կ'ապահովեն այդ անցքերուն միջոցով  մանաւանդ որ Կազան  տարիներէ ի վեր տնտեսական լուրջ պաշարման տակ է:

– Կարելի՞ է քիչ մը Հայկական Երուսաղէմի մասին խօսիլ:   

Երուսաղէմի հայերուն համար  շատ կարեւոր է, որ հայութեան բոլոր հատուածները մօտէն հետեւին այն շրջաններուն իրավիճակին, ուր մեր ժողովուրդը տագնապահար է: Այսինքն դրական կը գնահատենք   հայութեան հետաքրքրութիւնը Հալէպի, Քեսապի, Դամասկոսի կամ այլ շրջաններու հանդէպ, ուր մեր ժողովուրդը ամէնօրեայ մահու եւ կենաց պայքար կը մղէ: Այդ համայնքներուն վիշտը նաեւ մեզի կը տագնապեցնէ: Բայց պէտք չէ մոռնալ, որ 1930-ականներէն սկսեալ Երուսաղէմի հայութիւնը կ'ապրի բաւական լարուած ու վտանգաւոր  կացութիւններու մէջ: Հիմա, երբ արդէն պետականութիւն ունինք, ժամանակը չ՞է որ մեր պատասխանատու մարմինները լրջագոյնս մօտենան Երուսաղէմի հայութեան: Գաղտնիք չէ, որ մեր ակնկալութիւնները նիւթական չեն, այլ մենք կարիքն ունինք բարոյական  եւ քաղաքական նեցուկի: Մեր կացութիւնը այսօր  բաւական ծանր է: Կ'ապրինք անապահով վիճակներու մէջ  ու չմոռնանք որ,  Երուսաղէմի դիրքը ոչ միայն հայութեան, այլ ամբողջ աշխարհին համար կարեւորագոյն նշանակութիւն ունի: Հայութիւնը կանգնած է երկու հզօր  եկեղեցական  աշխարհներու միջեւ ու մենք որպէս  ամէնէն հին համայնքներէն մին համահաւասար իրաւունքներ ունինք Կաթողիկէ եւ Յոյն Ուղղափառ  դարաւոր  եկեղեցիներուն հետ:

– Ձեր խօսքէն արդեօ՞ք պէտք է հասկնալ, որ  Սաղիմահայութեան ապագան վտանգուած է:           

Բնականաբար  կան վտանգներ մանաւանդ, որ  Կազայի մէջ տեղի ունեցած դէպքերուն հետեւանքով ամբողջ երկրին մէջ սուր լարուածութիւն կը տիրէ: Եւ այս առումով մենք կը փորձենք միշտ զգոյշ ըլլալ մեր շրջագայութիւններուն մէջ: Սակայն մեզի համար աւելի լուրջ սպառնալիք  է կալուածներու հարցը:

– Կարելի է՞ մանրամասնութիւններ տալ։

Օրինակ, մենք   հսկայական կալուածներ ունինք Երուսաղէմի մէջ (խօսակիցս բնականաբար նկատի ունի  Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան  հովանաւորութեան տակ  եղած կալուածները.- Ս.Ա.)  եւ հայութեան թիւի նօսրացումով  այդ կալուածներու վիճակը  կրնայ վտանգի մատնուիլ: Պէտք է նաեւ նկատի առնել, որ  մեր մօտ համայնքային որեւէ վէճի պարագային Իսրայէլի կառավարութիւնը նեցուկ կը կանգնի  Յունական պատրիարքութեան պարզ անոր համար, որ անոր կարեւորագոյն կառոյցները կառուցուած են Յունաց Պատրիարքութեան հողերուն վրայ: Օրինակ Իսրայէլի Քնէսէթը (Խորհրդարան- Ս.Ա), ինչպէս նաեւ Երուսաղէմի, գլխաւոր թանգարանն ու տասնեակ այլ կարեւոր կառոյցներ եւ կառավարական շէնքեր կառուցուած  են Յունաց Պատրիարքութեան կալուածներուն վրայ: Իսրայէլի համար կարեւորագոյն  խնդիր է այդ հողերուն տիրանալը եւ ատոր համար Իսրայէլի կառավարութիւնները միշտ  դրական  մօտեցում ունին  Յոյներուն հանդէպ: Գալով յունական կողմին,  անոնք որեւէ ատեն եւ իրենց պատրիարքին կողմէ եղած  անակնկալ եւ անսպասելի ստորագրութեամբ մը կրնան այդ հողերը զիջիլ: Այս է ընդհանուր պատկերը  այսօր ու այս առումով Հայաստանի իշխանութիւնները եւ ամբողջ սփիւռքը պէտք է ուշադիր աչքերով  նային Երուսաղէմի հայոց կալուածներու խնդրին: Մի՛ զարմանաք եթէ օր մը յոյները Իսրայէլի կառավարութենէն  պահանջեն հայերը հեռացնել  իրենց շրջաններէն  եւ ատոր դիմաց  իրենք իրենց կալուածները Իսրայէլին տրամադրեն: Ի՞նչ  պիտի ըլլայ  մեր վիճակը այդ ատեն: Ասոր համար է,  որ կ'ըսեմ  թէ  մենք վտանգուած  ենք: Բայց ցաւօք ես  մօտեցման  լրջութիւն չեմ տեսներ  հայկական պատասխանատու մարմիններուն մօտ: Ու զարմանալի  է, որ երբ անոնցմէ շատեր Երուսաղէմ կ'այցելեն կը հիանան, կը զարմանան, կը հպարտանան  ու այդ հպարտութիւնը հոս Երուսաղէմի մէջ ձգելով կը հեռանան …  Այս է  հիմնական մտահոգութիւնս: