Հայկական Շթորան

Դպրոցներու փակումով՝ պատրաստութիւն կը տեսնուէր տան ապրանքները փոխադրելու գիւղ: Փոխադրութեան օրը, առաւօտ կանուխ, անկողիններու, վերմակներու, սաւաններու կոյտերը, «տենկերը» պատրաստ կը սպասէին Զաքարին «փոստան»: Շարժավար Զաքարը,
7-8 ընտանիքներու տան կահ-կարասին «լեռներու հարս»ին, փոստային տանիքը բեռնաւորած, իրենց տէրերով միասին,կը սկսէր դանդաղ եւ ծանր մագլցումը օձապտոյտ լեռնային ճամբաներէն վեր: Ճամբուն երկուքէն երկուքուկէս ժամ տեւողութեան ընթացքին, գիւղագնացները աւելի եւս կը մտերմանային իրարու: Տղամարդիկը իրենց ազգային եւ միութենական հարցերը կը ծեծէին: Տանտիկինները, ձմեռուայ պաշարի պատրաստութեան առնչուող իրենց ամառուայ ծրագիրները կը մշակէին. իսկ պատանիները, պարսատիկի, «չաթալի» բաղկացուցիչ մասերով զինուած, ամէն մէկ ծառի ճիւղին նայելով, իրենց պատրաստելիք «չաթալը» կ’երազէին ստեղծել:

Լեռնային ճամբուն գագաթնակէտին՝ Տահր էլ Պայտարի բարձունքին, Պէքաայի դաշտի հսկայ պաստառը կը բացուի, համայնապատկեր մը, որ ճամբորդները զքանչացման խօսքերով եւ խորունկ շունչով մը կը դիմաւորեն: Հեռուն՝ կանաչ, սրճագոյն, մոխրագոյն փռուած «գորգերը», երազային աշխարհի մը մտքի դռները կը բանան: Տղաքը անմիջապէս կ’երեւակայեն ֆութպոլ խաղալ քառանկիւն դաշտերուն վրայ կամ որսի երթալ պարտէզներուն մէջ: 

Խիտ ծառաստաններուն մէջէն, տեղ-տեղ վեր կ’ելլէ բարակ ծուխ, գիւղական լաւաշ հացի թոնիրներէն, որոնց թխուած լաւաշի եւ այրած փայտի հոտը հեռուէն իսկ, մտքերու մէջ կ’արթնցնէր զգայարաններէ փոխանցուած նախկին ամրան յիշատակները:

Ճամբորդները, իրենց աչքերը սեւեռած գծագրուած պատկերին վրայ, ուրախութեամբ կը վերյիշեն վայրէջքին վրայ գտնուող գիւղերուն անունները՝ Մտէյրիժ, (ը)Ժտիդա, Գապ էլիաս, Պար էլիաս…, մինչեւ հասնին իրենց վերջնական կայքին:

Տեղաւորելէ ետք իրենց ընտանիքները՝ տղամարդիկը գրեթէ ամէն օր Պէյրութ կ’իջնէին գործի: Առաւօտ, շատ կանուխ, լուսաբացէն առաջ, Զաքարին կամ Լութֆիկին «փոստան» կը հաւաքէր իր ճամբորդները եւ կը տանէր զանոնք գործի: Իսկ երեկոյեան, ընտանիքի անդամներ, խումբ առ խումբ կանգնած ճամբուն եզերքը, իսկ ուրիշներ ծառերու վրայ ելած, կը սպասէին հայրիկներուն վերադարձը: Ծառին վրայ ելլողը կը պոռար.

– Հեռուն տեսայ, կարծեմ Զաքարին փոստան է:

Գուշակողը ոչ անպայմանօրէն ճիշդ կ’ըլլար: Ան յաճախ կը սխալէր, երբեմն դիտմամբ,կատակը իրականութեան հետ խառնելով:

– «Մէկ, երկու, երեք, ասիկա է հայրիկին փոստան»:

– «Ոչ, քու բախտդ չի բռնեց, հիմա ես պիտի փորձեմ . մէկ, երկու, երեք…»:

Իսկ ան որ պարտուէր եւ երրորդ ինքնաշարժը հայրիկը չբերեր, ստիպուած էր գործ մը ընելու՝ աղբիւրէն կուժով ջուր տանելու տուն, փուռէն հաց բերելու, մայրամուտին տան կազէ լապտերը վառելու, հաւերուն կեր տալու …:

Գիւղը մնացողները, ամբողջ օրուայ ընթացքին կը վայելէին Շթորայի բարիքները: Արշալոյսին, կաթնավաճառը կը բերէր թարմ կաթ, իսկ տան կից հաւնոցէն եկող կտկտոցը նշան էր, թէ թարմ հաւկիթները պատրաստ էին: Թոնիրներէ ելած ծուխն ու այրած ալիւրին հոտը, լաւաշ հացի սիրահարները կ’ուղղէր դէպի այդ կողմ: Անդին չարաճիճի տղաք իրենց նախօրօք ծրագրած պարտէզ մը, այգի մը ասպատակելու աշխատանքով կը զբաղէին օրուայ վերջաւորութեան տեղացի պահակին, «նաթուր»ին հետ հարց ստեղծելով:

Սովորութիւն դարձած էր նաեւ, մի քանի ընտանիքներ միասնաբար համաձայնած, վարձելու այգի մը, որու առատ բերքէն բաժին կը հանուէր ազգականներու, բարեկամներու եւ կազդուրման կայանին:

Կէսօրէ ետքը հանգիստի ժամն էր, երբ արեւու ճառագայթներէն շիկացած գիւղը զովացնելու նպատակաւ, նախախնամութիւնը կը ղրկէր Պեքաայի դաշտին հովը, շթորացիներուն համար «խենթ հով»ը, որ կը բանար գիւղի բարտիներուն լեզուները: Ամբողջ Շթորան կը խշշար: Մայրամուտին հետ, «խենթ հով»ը կը հեռանար՝ զով եւ օդասուն հետքեր ձգելով իր ետին: Ընթրիքէն ետք, մանաւանդ լուսնակ գիշերով, խումբ առ խումբ, երիտասարդներ դուրս կ’ելլէին քալելու եւ ամբողջ Շթորան կը լեցուէր երգով ու երաժշտութեամբ:

– Գիշերն անուշ է, գիշերն հեշտագին …

Առաջնորդութեամբ դդումէ լապտերներ բռնողներու, «վերի» շթորացիներու խումբը, զինուած մանտոլինով եւ աքորտիոնով, կը կտրէ Շթորա-Զահլէ մայր պողոտան միանալու համար «վարի» շթորացիներուն, որոնց մէջ արուեսագէտներ չէին պակսեր: Խումբը կ’անցնի Աղբալեան կեդրոնին առջեւէն՝ ուղղուելով դէպի Այնճար- Դամասկոս տանող մայրուղին: Ինքնաշարժներու երթեւեկը չէր խանգարեր «գիշերաշրջիկները» որոնց շուրջպարերը ճամբուն մէջտեղը սեւով եւ ճերմակով ուրուականներու խորհրդաւոր պատկեր մը կը գծէր: Հազուադէպ եկող ինքնաշարժ մը կանգ կ’առնէր մինչեւ երգիչներն ու պարողները քաշուին ճամբուն եզերքը:

Օթել Մասապքին, գիշերային պտոյտի ելլողներուն այլ զբօսման վայրն էր, ուր եւրոպական, արաբական երաժշտութեան հետ կը միացուլուէր նաեւ հայկականը:

Ամռան վերջաւորութեան, գիւղը կը պարուրուէր տեսակ-տեսակ հոտերով ՝ եռացող լոլիկի, խաշած ցորենի, հալած պաստեղի, մալեզի , թարխանայի եւ այլ ձմեռնային պաշարներու պատրաստութեան առթիւ: Իսկ այգեկութքէն ետք արտօնուած էր մտնել տեղացիներուն այգիները եւ օգտուիլ մոռցուած ողկոյզներէն: Ասոր կ’ըսէին «պաշշախ»: Ճարպիկ տղաք, իրենց որսորդական արշաւներու ընթացքին կը հետազօտէին այգիներն ու պարտէզները, որոնց հունձքէն ետք, կարելի էր  « պաշշախ» ի երթալ հոն: Որոշուած օրը, զինուած պարկերով, կ’արշաւէին  պտուղի պարտէզները, սոխի, գետնախնձորի արտերը եւ թռչուններու, դաշտային կենդանիներու բաժին լքուած պտուղներով ու բանջարեղէններով բեռնաւորուած, կը վերադառնային տուն: