KeghartՄինաս Գոճայեան, Լոս Անճելըս, 1 Դեկտեմբեր 2013
«Հայ Սեղանաւորներ Միջին Արեւելքի Տարածքին Պոլիսէն Մինչեւ Պէյրութ»
Հեղ.՝ Մկրտիչ Յ. Պուլտուքեան
Հայկական Ցեղասպանութեան համապարփակ ուսումնասիրութեան անդաստանին մէջ կարեւոր ներդրում մը դրուած է սեղանի վրայ: Հայ թէ մանաւանդ օտարազգի բանասէրներու եւ պատմաբաններու տրամադրութեան տակ դրուած է եւս մէկ գիրք՝ «Հայ Սեղանաւորներ Միջին Արեւելքի Տարածքին Պոլիսէն Մինչեւ Պէյրութ» վերնագրով, հեղինակութեամբ Մկրտիչ Յ. Պուլտուքեանի, Պէյրութ, 2012: Հայ տնտեսագիտական փորձառութեան ուսումնասիրութիւն մը ըլլալու կողքին՝ նշուած հրատարակութիւնը լուսարձակի տակ կ'առնէ նաեւ 1915-1923 թուականներու եւ ապա հանրապետական Թուրքիոյ մէջ համակարգուած ձեւով հայկական դարաւոր ներկայութիւնը փոշիացնելու քաղաքականութիւնը, ինչպէս նաեւ Օսմանեան կայսրութեան տարածքին հայ ժողովուրդի կրած տնտեսական աստղաբաշխական կորուստները:
Մինաս Գոճայեան, Լոս Անճելըս, 1 Դեկտեմբեր 2013
«Հայ Սեղանաւորներ Միջին Արեւելքի Տարածքին Պոլիսէն Մինչեւ Պէյրութ»
Հեղ.՝ Մկրտիչ Յ. Պուլտուքեան
Հայկական Ցեղասպանութեան համապարփակ ուսումնասիրութեան անդաստանին մէջ կարեւոր ներդրում մը դրուած է սեղանի վրայ: Հայ թէ մանաւանդ օտարազգի բանասէրներու եւ պատմաբաններու տրամադրութեան տակ դրուած է եւս մէկ գիրք՝ «Հայ Սեղանաւորներ Միջին Արեւելքի Տարածքին Պոլիսէն Մինչեւ Պէյրութ» վերնագրով, հեղինակութեամբ Մկրտիչ Յ. Պուլտուքեանի, Պէյրութ, 2012: Հայ տնտեսագիտական փորձառութեան ուսումնասիրութիւն մը ըլլալու կողքին՝ նշուած հրատարակութիւնը լուսարձակի տակ կ'առնէ նաեւ 1915-1923 թուականներու եւ ապա հանրապետական Թուրքիոյ մէջ համակարգուած ձեւով հայկական դարաւոր ներկայութիւնը փոշիացնելու քաղաքականութիւնը, ինչպէս նաեւ Օսմանեան կայսրութեան տարածքին հայ ժողովուրդի կրած տնտեսական աստղաբաշխական կորուստները:
Մկրտիչ Յ. Պուլտուքեան միջազգային տնտեսագիտութեան մէջ յայտնի անուն մըն է, որուն վստահուած էր Լիբանանի Կեդրոնական Դրամատան փոխկառավարիչի խիստ պատասխանատու պաշտօնը (1985-1990): Ան ներկայացուցած է Լիբանանը Միջազգային Հիմնադրամին մէջ (IMF)` արժանանալով նշեալ հաստատութեան բարձր գնահատանքին: Այնպէս որ հեղինակը, երբ կը գրէ այս ուսումնասիրութիւնը՝ ունի տնտեսագիտական հսկայ պաշար, գիտելիք ու միջազգային հարոստ փորձ:
Մ. Յ. Պուլտուքեան «Յառաջաբան»ին մէջ կարեւոր մատնանշում մը կը կատարէ այս հրատարակութեան իւրայատկութեան մասին: Ան կը գրէ. «Ընթերցողը աւելի ծանօթ է Օսմանեան ժամանակաշրջանի քաղաքական ճնշումներուն եւ մեր ժողովուրդին անոնց ձգած ազդեցութեան: Ահաւասիկ հայ ընթերցողին սեղանին վրայ կը ներկայանայ գիրք մը, որ բովանդակութեամբ կը շեղի իր նախորդներէն եւ յանդուգն փորձ մը կը կատարէ նկարագրելու՝ խոճայական կապիտալի մասին, ապա Օսմանեան կայսրութեան դրամաշրջանառութեան համակարգին մէջ մեր նախնիներուն տիրապետած հմտութեան»: (էջ 17)
Եւ այսպէս անուանի տնտեսագէտը ցոյց կու տայ հայ ձեռնարկատէրերու, լումայափոխներու, սեղանաւորներու (Banker), վաճառականներու, ամիրաներու ամբողջ պատկերը, որոնցմէ կը պարզուի կայսրութեան տարածքին հայ ձեռնարկատէրերու գործառնութեանց ընդարձակ պատկերը, որմէ օգտուած են ոչ միայն իրենք, այլ ամբողջ կայսրութիւնը, որոնց մէջ անշուշտ նաեւ թուրքերը:
Հայ սեղանաւորները մեծ վստահութիւն վայելած են կայսրութեան մօտ՝ սկսելով սուլթաններէն, ներքին եւ արտաքին շուկաներու վրայ, միջազգային տօնավաճառներուն, եւրոպական վաճառականական ու ելեւմտից «պուրսա»ներու եւ կամ առեւտրական սրահներու մէջ: Աշխարհագրական տարածքը հայ տնտեսագիտական մտքի կը սկսէր ովկիանոսէն ու կը վերջանար ովկիանոսով՝ Խաղաղականէն Հնդկաց եւ Ատլանտեանի ափերը՝ Ամսթերտամ ու Մանչեսթըր:
Մկրտիչ Յ. Պուլտուքեան համբերութեամբ ու բծախնդրութեամբ կը ներկայացնէ գործառնութեանց բարդ համակարգը, զոր զարգացուցած են հայ սեղանաւորները, ինչպէս՝ տոկոսով պարտք տալու, վարկ բանալու, ստացականներ փոխանակելու, օրինաւոր դրամական փոխանցումներ կատարելու, պետութեան շահերը պաշտպանելու (այս պարագային Օսմանեան կայսրութեան), հարկերը հաւաքելու եւ պետական ֆինանսական վիճակը առողջ պահելու գործառնութիւնները եւ հաշուեկշիռները ճշգրտութեամբ ներկայացնելու ճամբաները: Այլ խօսքով ամբողջ գիտութիւն մը իր եզրաբանութեամբ (terminology, հայերէն եւ օսմաներէն-թրքերէն) զարգացուցած են հայ սեղանաւորները. յիշենք՝ վարկագիր, փոխանակագիր, աւանդառուք, ապրանքի յանձնառողչէք, եւայլն:
Գիրքը միաժամանակ սպառիչ բացատրութիւններ կու տայ առեւտրա-տնտեսական-երեւմտից գործերով զբաղուող խաւերու մասին, ինչպէս՝ ամիրաները, չելեպիները (շարժուն դրամագլուխի տէր), խոճաները եւ ուրիշներ: Գիրքին մէջ տեղ գտած են նաեւ այսպէս կոչուած «հայ կապիտալ»ի կարեւոր ոստաններու կարեւոր տեղեկութիւններ, ինչպիսիք եղած են Հին Ջուղան, Նոր Ջուղան, Սպահանը, Կալկաթան եւ յատկապէս Պոլիսը:
«Հայ կապիտալ»ի արդիւնաւոր շահարկումը եւ անկէ ստացուած նիւթատնտեսական օգուտները եթէ յաճախ գնահատուած եղած են սուլթաններու կողմէ, որոնք առատ կերպով շքանշաններու արժանացուցած են կայսրութեան հաւատարիմ հայ հպատակները, եղած են նաեւ բութ ու համաշխարհային շուկայի համակարգէն շատ չհասկցող թուրք փաշաներ, մեծահարուստներ կամ պաշտօնեաներ, որոնք առիթը չեն փախցուցած սուլթանի մօտ վատաբանելու եւ կամ զրպարտելու «հայ կապիտալ»ի առաւել աչքի ինկող հայ ներկայացուցիչները եւ սուլթանի խորհրդատուտերը: Անոնց աչքը մնացած է հայ սեղանաւորներու, գործարարներու եւ արդիւնաբերողներու յաջող գործառնութեանց վրայ: Հետեւաբար պատահական չէին այն խիստ կողոպտչական միջոցառումները, որոնց շնորհիւ «օրէնքի» պիտակին ու անունին տակ, հայ բնակչութեան ամբողջ թողօնը, շարժական ու անշարժ ունեցուածքները, դրամատուներու մէջ գտնուող միլիոնաւոր գումարները պարզապէս յափշտակուեցան Ա. Համաշխարհային Պատերազմի տարիներուն եւ ապա հանրապետութեան շրջանին:
Ե՞րբ եւ ի՞նչ միջոցներով պիտի հատուցուին այս վնասները, որոնք կրնան թրիլիոնի հասնիլ:
Հեղինակը կ'անդրադառնայ նաեւ այս կարեւոր խնդրին, որպէս հայկական պահանջատիրութեան յոյժ կարեւոր միջոցառում: Ո՞վ դատարանի առջեւ պիտի բերէ այն պատասխանատուները եւ անոնց փառաւոր կողոպուտներուն վրայ առօք-փառօք նստած այսօրուան թուրքերն ու քիւրտերը: Ո՞ր միջազգային առեւտրական դատարանը պիտի բռնէ յափշտակիչներու օձիքէն եւ պահանջէ հատուցում:
Այս նկատառումով ալ հեղինակը երբ կ'անդրադառնայ գրքին նպատակին, պարզ ու մէկին կ'ըսէ. «Հարկաւոր է որ հայ նոր սերունդը խոր գիտակցութեամբ ուսումնասիրէ թէ ինչպէս հայուն դարերու ընթացքին կուտակած դրամագլուխը յափշտակուեցաւ, իւրացուեցաւ 1915-1923 սեւ տարիներուն, Օսմանեան կայսրութեան վերջաւորութեան, ազգի մը կողմէ, որ այսօր կ'ուրանայ իր գործած անմարդկային արարքը»: (Էջ 21-22)
Ներկայացուող հրատարակութիւնը ունի աղբիւրագիտական կարեւոր նշանակութիւն: «Յաւելուած» բաժնին մէջ տրուած են հայերու կողմէ հիմնուած ֆինանսներն ու ֆինանսիստներու ցանկը, ձեռնարկատէրերու անուններն ու գործունէութիւնը եւ հայ ամիրաներու ցուցակը: Հեղինակը յատուկ բծախնդրութեամբ տուած է նաեւ լիբանանահայ անուանի ու յաջողած սեղանաւորներու եւ դրամափոխներու ցանկը՝ հակիրճ տեղեկութիւններ տալով անոնց մասին:
Մ. Յ. Պուլտուքեան իր հրատարակութեան մէջ զետեղած է նաեւ արխիւային կարեւոր նիւթեր, անցեալի գործառնութիւններու նմոյշներ: Ան տեղ տուած է նաեւ ցեղասպանութեան ընթացքին ու անոր յաջորդած տարիներուն հայ ժողովուրդի կրած անհաշուելի նիւթական ու կալուածային վնասներու մասին գրուած Պետրոս Տէր Մաթոսեանի The Taboo within the Taboo: The Fate of 'Armenian Capital' at the End of the Ottoman Empire աշխատասիրութեան, որուն մէջ կը մերկացուի թուրքական յաջորդական կառավարութիւններու եւ թուրք դրամատէրերու եւ ձեռնարկատէրերու աւազակութիւնը:
Մեր առաջարկութիւնը պիտի ըլլար սոյն գիրքը համաշխարհային հանրութեան մատչելի դարձնելու նպատակով թարգմանել քանի մը լեզուներու, ներառեալ նաեւ թրքերէնի:
Keghart
Keghart
10 comments
Հայ սեղանաւորներուն ազդեցութիւնը Օսմանեան կայսրութիւնէն ներս
A quote from "Goodell Among Armenians" -11 October, 2013
"The Armenians were an enterprising people, and the great wealth of the bankers, who were nearly all Armenians, made them very influential throughout the empire, even with the Turkish officials, who were largely dependent upon them for pecuniary advances and assistance. The various connections of this people with different parts of the country, and the influence which they were in a position to exert, in promoting the spread of the Gospel in Turkey, made it exceedingly desirable that they should embrace the truth.""
Double-edged Sword
While it's true that there were influential and wealthy Armenians in the Ottoman Empire, one should be aware that they were a tiny minority. Most Armenians in the Ottoman Empire eked a living under unjust taxation and societal/governmental oppression as "Gavoors" and as "Rayas".
While Armenians can be proud of the achievements of some business- savvy Ottoman Armenians, they should realize that Turkish government propaganda exploits Armenian successes as proof that Armenians were not persecuted…that Armenians planned to stab the Ottoman Empire in the back and create an independent Armenia on "Turkish" soil.
And then, of course, there's the phrase "Court Jew". During their 2,000-plus years in Europe, some Jews gained favor with the kings or the ruling classes because of their wealth or talent. For that reason they were called "Court Jews". Their status and wealth was of little benefit to the Jewish people. In the Ottoman Empire we had our version of Court Jews.
Armenian Bankers in the Ottoman Empire
Greetings,
I am glad to inform you that the translation of this book into Arabic has been finalized and it is under preparation for its printing. Also, agreement has been reached in Istanbul this month for the book's translation into Turkish. I am looking for professional translators into
English and French.
M.H.Bouldoukian
Translation of “Armenian Bankers in the Ottoman Empire
I would like to inform my readers that subject book is being translated into several languages. I have already under my disposal the Arabic version which will go into print shortly. I have gone to Istanbul the month of November and agreed with an academician for its translation into Turkish. The English and the French translations will follow. Other languages are also considered in the future. So long, all the best.
M.H.Bouldoukian
Armenian bankers in the Ottoman Empire
"ARMENIAN BANKERS IN THE OTTOMAN EMPIRE"
My book has been translated now into Arabic and modern Turkish languages by two prominent translators and have been proofread by people who have confirmed the genuineness of the translations.
I have included in these versions, the Armenian Bankers in Egypt when it was still under the Ottoman Empire during Mohammad Ali's reign who had delegated vast authorities to Armenian Bankers to exercise this banking profession. In addition, I have illustrated these two publications by pictures of the HOÇALAR, CELEBILER and AMİRALAR which will make the books highly informative for the inquisitive and interested readers whose ancestors lost billions of dollars worth of assets, bank deposits, land and other properties not yet compensated by the Turkish Authorities and other international institutions.
AMEN.
Turkish Volume’s Contents
İÇİNDEKİLER
İthaf
Teşekkür Sözü
Yazar Hakkında
Önsöz
Bu kitap niye?
I. BÖLÜM: “Hoca” Sermayesinin Başlangıç Evresi Çelebiler ve Amiralar veya İstanbulluların Ataları
II.BÖLÜM: Osmanlı Döneminde Faaliyet Gösteren Ermeni Tüccarlar ve Sarraflar Hakkında Pratik Bilgiler
1-Sarraf (banker) kelimesinin tarifi
2-Para ve Kambiyo
3-Ticari işler
4-Tüccarların Sınıflandırılması
5-Sarraflar ve Dövizciler
6-Ticaret Müesseseleri
7-Ticari İşlemler
8-Kredi mektubu
9-Ticari kâğıtlar-Poliçeler
10-Talimatname
11- Kambiyo
EK
Finansal Gelişim Etaplarına Paralel Olarak Bankaların Sınıflandırılması Nasıl Yapılır veya Banka Sınıflandırılmasının Şekli
III. BÖLÜM: The Taboo Within the Taboo: The Fate of “Armenian Capital” at the End of the Ottoman Empire 1915-1923
IV. BÖLÜM: İnsanlar
V. BÖLÜM: Şirketler
VI. BÖLÜM: Finanslar ve Finansçılar
VII. BÖLÜM: Reklamlar
VIII. BÖLÜM: Ermeni Amiralar Listesi
Son Söz
Kaynaklar
Armenian bankers in Egypt during the Ottoman period
While preparing the Arabic version of the book I came across the names of other Armenian Bankers, but this time in Egypt during the reign of Mohammad Ali circa 1800. The then ruler of Egypt was surrounded by Armenian Bankers for all the financial issues of Egypt for most part of the 19th century. They corresponded with their counterparts in Istanbul, the then capital of the Ottoman Empire.
Հայաստանի Ազգային Գրադարանը
Ընդառաջելով Հայաստանի Ազգային Գրադարանի Տնօրէն Տիար Տիգրան Զարգարեանի խնրանքին՝ մեծ ուրախութեամբ կ'ուզեմ իմացնել թէ, Երեւան ուղարկեցի 8 օրինակներ "ՀԱՅ ՍԵՂԱՆԱՒՈՐՆԵՐ ՕՍՄԱՆԵԱՆ ԿԱՅՍՈՒԹԵԱՆ ՄԷՋ" գիրքէն։
Այս առիթով՝ կ'ուզեմ նմանապէս յայտնել թէ՝ մեծ թիւով հետեւեալ գիրքերէն ալ ուղարկեցի նոյն գրդարանին.- "ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԴՐԱՄԱՏՆԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐՔԸ", "ՄԻ ՄՈՄԵՆՏ", "ՀՈՒՆՁՔԸ, ԵՒ ՎԵՐՋԱՊԷՍ", "ԱԿՆԱՐԿՆԵՐ ՈՒ ՆՇՄԱՐՆԵՐ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ԱՅԺՄՈՒ ՀԱՐՑԵՐՈՒ ՄԱՍԻՆ";
Բարի վայելում ընթերցասէրներուն:
Arabic Version of “The Armenian Bankers in the Ottoman Empire”
I am pleased to inform you that the Arabic version of "The Armenian Bankers in the Ottoman Empire" is published. The
Turkish version is in its final stages before it goes into printing. The French and English versions are under preparation in a modified title of "Armenian Bankers in the Ottoman and Russian Empires".
I recently found a new source of information regarding the Armenian bankers in pre-Revolutionary Russia, including Chamkarov Brothers in Moscow and Rostov-na-Dona, Alexander Mantashov's Caucasian Bank, banks in Tbilisi, the Chakharovs…the Tamamchevs and Tsovianovs…
I am sure, there were also Armenian bankers in Romania, India and the Malaysian peninsula.
The English translation will be ready in mid August
Greetings,
Good news for my English language readers worldwide of
THE ARMENIAN BANKERS IN THE OTTOMAN EMPIRE
It has been translated by a London based professional NAIRI TRANSLATION SERVICES.
Comments are closed.