Opinions

“Ուժասպառ են եղել և որոշել են հեռանալ»

23 minute read

ByKeghart
December 4, 2010

A Decrease font size. A Reset font size. A Increase font size.

Թագուհի Հակոբյան, Առաջին լրատվական, 4 Դեկտեմբեր 2010

«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Փարիզում ապրող ֆրանսահայ գրող Դընի Դոնիկյանը:

Հարց.– Դուք Ձեր գրքերից մեկում անդրադարձել եք 2008 թվականի մինչմարտիմեկյան և հետմարտիմեկյան իրադարձություններին: Ձեր տպավորությամբ, ինչպիսի՞ն էր Հայաստանը մինչև մարտի 1-ը և ինչպիսի՞ն է այսօր՝ մարտի 1-ից երկու տարի անց:

Թագուհի Հակոբյան, Առաջին լրատվական, 4 Դեկտեմբեր 2010

«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Փարիզում ապրող ֆրանսահայ գրող Դընի Դոնիկյանը:

Պատ.– Վաթսունական թվականների վերջից ի վեր մի շարք գրքեր եմ գրել: Երկուսը՝ խորհրդային ժամանակաշրջանի մասին («Ethnos» /Էթնոս/ և «Les Chevaux Paradjanov» /Փարաջանովի ձիերը/), մեկը՝ շարժման ժամանակաշրջանի վերաբերյալ («LE PEUPLE HaÏ, Contes et reécits» /Հայ ժողովուրդը/), մեկը ուրիշը՝ Քոչարյանի նախագահության տարիների վերաբերյալ («Այլ երկիրը մեր»): Բոլորը գրված են մարդու իրավունքների տեսանկյունից: Որպես դիտորդ՝ մասնակցել եմ վերջին երկու ընտրություններին (խորհրդարանական և նախագահական)՝ արձագանքելով «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի ղեկավար հանգուցյալ Ամալյա Կոստանյանի կոչին: Հայաստանում կատարած դիտարկումներս 2006-2008 թթ. ընկած ժամանակաշրջանում ու նաև ներկայությունս 2008 թ. մարտի 1-ին Ֆրանսիայի դեսպանատան առջև ծնունդ տվեցին «ԵՐԵՎԱՆ 06-08» վերնագրված ֆրանսերեն-հայերեն երկլեզու գրքին («Ակտուալ Արտ» հրատարակչություն, 2008 թ.): Դրանից հետո բազմաթիվ հոդվածներ եմ գրել, որոնք կամ իմ բլոգում են տեղադրվել (Ecrittռratures : http://denisdonikian.wordpress.com/), կամ հրատարակվել «Նուվել դ’Արմենի» ամսագրում, որոնցում դատապարտում եմ Հայաստանի ներկայիս կառավարությանը: Այնուհետև շրջել եմ Հայաստանի մարզերով ու հարցուփորձ արել մարդկանց: Վերջին գիրքս, որ վերնագրված է «Սյունիք հրաշափառ» (երկլեզու հրատարակություն, «Ակտուալ Արտ», 2010 թ.), ցույց է տալիս գյուղերի և նրա բնակիչների խորը թշվառությունը: Տարեցտարի տեսնում եմ, որ իրավիճակն ավելի ու ավելի աղետալի է դառնում: Կրկին Հայաստանում էի 2010 թվականի հոկտեմբերին ու նկատեցի, որ այն մարդիկ, որոնք մեծապես կապված էին երկրի հետ, արդեն ուժասպառ են եղել և որոշել են հեռանալ: Շատ քննադատական հոդված եմ գրել Տաթևի ճոպանուղու մասին: Թարգմանել եմ տվել հոդվածը (http://denisdonikian.wordpress.com/2010/10/17/revolution-telepherique-a-tatev/) և ուղարկել կամ փոխանցել «Հրապարակ», «168 ժամ» և «Հետք» թերթերին: Նրանցից ոչ մեկը հարկ չհամարեց ինձ պատասխանել, այս կամ այն պատճառով:

Հարց.-Դուք միացել եք ի պաշտպանություն Նիկոլ Փաշինյանի ազատ արձակման համար կազմակերպվող ստորագրահավաքին: Սփյուռքահայերը միշտ զգուշավոր են եղել և խուսափել են հստակ դիրքորոշում արտահայտել Հայաստանի ներքաղաքական իրադարձությունների, մարդու իրավունքների ոտնահարումների վերաբերյալ: Ի՞նչ է փոխվել այդ առումով, ջարդվե՞լ են կարծրատիպերը:

Պատ.-Ստորագրել եմ Keghart .com կայքում տեղադրված հանրագիրը (http://www.keghart.com/Pashinyan_Free) և ի նպաստ Նիկոլ Փաշինյանի ազատ արձակման հոդվածը վերարտադրել նաև իմ բլոգում (http://denisdonikian.wordpress.com/2010/11/27/pour-nikol-pashinyan/): Հոդվածներիցս շատերում հանդիմանել եմ Ֆրանսիայի հայությանը ներկայիս կառավարության հանդեպ բավականաչափ քննադատական չլինելու համար: Ես միշտ համարել եմ, որ Ֆրանսիայի հայերը Հայաստանի տնտեսական քաղաքացիներ են և, դրանից ելնելով, ոչ միայն իրավունք ունեն իմանալու, թե ուր են գնում այն գումարները, որ իրենք տալիս են երկրին, այլ նաև ու հատկապես՝ պարտավորություն՝ քննադատ հայացք ունենալու երկրի սոցիալական անարդարությունների հանդեպ: Սփյուռքի դիրքորոշումը սկսում է փոխվել, սակայն այն մարդկանց գործելակերպը, որոնք ղեկավարում են այդ սփյուռքը, և որոնք գործ ունեն հայկական կառավարության հետ, հաճախ կույր հնազանդության է նմանվում, ինչն ինձ հանգեցնում է այն կարծիքին, որ Հայաստանի տարբեր կառավարությունները ձգտել են սփյուռքին հաճոյանալ միայն վերջինիս փողի համար, և բացարձակ անտարբեր են նրա դիտարկումների նկատմամբ:

Հարց.- Հայաստան այցելելիս Դուք հաճախ հանդիպում եք տարբեր գրողների, արվեստագետների հետ: Ո՞ւմ հետ եք առավել հաճախ շփվում: Ձեր տպավորությամբ՝ ի՞նչ կարող են փոխել նրանք Հայաստանում: Առհասարակ` ինչպիսի՞ փոփոխությունների անհրաժեշտություն կա մեր երկրում:

Պատ.-Մի ժամանակ հաճախ էի շփվում «Բնագրի», այնուհետև՝ «Ինքնագրի» խմբի հետ (Վահան Իշխանյան, Վիոլետ Գրիգորյան, Վահրամ Մարտիրոսյան, Մարինե Պետրոսյան, Արփի Ոսկայնան. նրանց բոլորի գործերը թարգմանել եմ ֆրանսերեն): Սակայն ներկայումս ավելի հազվադեպ եմ նրանց տեսնում: Հանդիպում եմ «Ակտուալ Արտ» մշակութային միության և հրատարակչության հետ կապված որոշ մարդկանց, հատկապես՝ գլխավոր հրատարակիչ Մկրտիչ Մաթևոսյանին, որը Հայաստանում կարևորագույն հրատարակչական աշխատանք է տանում և արժանի է քաջալերության: Հաճախ միասին ենք աշխատում ոչ միայն իմ գրքերի շուրջ, այլ նաև այլ մատենաշարերի կամ այլ գործունեությունների առնչությամբ: Դժբախտաբար, հակված եմ այն կարծիքին, որ Հայաստանի գրողները ո՛չ մշակութային միջոցներ ունեն՝ իրենց երկրի վերաբերյալ ծանրակշիռ գրքեր գրելու, ո՛չ էլ նյութական միջոցներ՝ դրանք Հայաստանում կամ այլուր տարածելու համար: Չափազանց մեծ է նրանց վրա պատմության ճնշման, ազգային ջերմեռանդության և տաբուներ տապալելու ցանկության ազդեցությունը:

Հարց.-Ժամանակակից գրողներից ովքե՞ր են ավելի շատ թարգմանվել և ընթերցվում արտերկրում: Օրինակ՝ ժամանակակից հայ գրականությունը ի՞նչ տեղ ունի համաշխարհային գրականության համատեքստում:

Պատ.- Եթե նայեմ բնիկ ֆրանսիացու տեսանկյունից, հայ գրողները բացարձակապես ճանաչված չեն: Որպեսզի հայ գրականությունը գոյություն ունենա և տպագրվի Ֆրանսիայում,- այլ երկրների մասին խոսել չեմ կարող,- այն պետք է կարողանա առաջարկել եվրոպական տիպի որակյալ վեպեր՝ թարգմանված գրական թարգմանիչների կողմից: Որքան ինձ է հայտնի՝ ո՛չ մեկն ունենք, ո՛չ մյուսը: Այնինչ, ֆրանսիական հրատարակչությունները որոնում են հայ վիպասանների: Վահրամ Մարտիրոսյանի «Սողանք» վեպը հրատարակիչ գտավ… Կանադայում, այլ ոչ Ֆրանսիայում: Դա մեկուսի դեպք է: Պետք է հուսալ, որ արձակագիրների երիտասարդ սերունդը (օրինակ՝ Հրաչյա Սարիբեկյանը, Հարութ Կբեյանը և ուրիշներ), որոնք 25-ից 35 տարեկան են այսօր, կկարողանա պատասխան գտնել այս մարտահրավերին:

Հարց.- Ցանկալի է` Ձեր կարծիքն իմանալ նաև հայ-թուրքական հարաբերությունների հեռանկարի մասին: Նախորդ տարի, երբ Սերժ Սարգսյանն այցելել էր Ֆրանսիա հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումից առաջ, շատ բուռն արձագանք եղավ սփյուռքահայերի կողմից: Ինչպե՞ս են հիմա նրանք վերաբերվում այդ զգայուն խնդրին:

Պատ.- Հայաստանի հայերը պետք է իմանան, որ ֆրանսահայության պայքարի առաջնային նպատակն է Թուրքիայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչումը և, մասնավորապես, ֆրանսիական կառավարության կողմից քրեական պատասխանատվության սահմանումը: Ինչը, դժբախտաբար, չնայած տարատեսակ Ֆոնետոններին և այլ միջոցառումներին, հեռացնում է նրանց այն խնդիրներից, որոնց ներկայումս բախվում է Հայաստանը: Ճանաչման այդ անհրաժեշտությունը դարձել է գաղափարախոսություն, որն ավելի կարևոր դիրք է գրավել, քան կենդանի մշակույթը: Ինչ վերաբերում է ինձ, ես պայքարում եմ այդ ճանաչման համար վաթսունականների կեսերից ի վեր: Բազմաթիվ հոդվածներ եմ գրել այդ թեմայով՝ որպես Yevrobatsi.org կայքի գլխավոր խմբագիր (հոդվածների հավաքածուն տպվել է «Ակտուալ Արտ» հրատարակչության կողմից «Vers L’Europe» / Դեպի Եվրոպա/ գրքում): Չորս տարի ներգրավվել եմ ծագումով թուրք ֆրանսիացիների հետ երկխոսության գործընթացում՝ ամեն տարի Փարիզում Կոմիտասի արձանին համատեղ ծաղկեպսակ դնելով: Կապի մեջ եմ նաև թուրքերի կողմից ներողություն հայցող ստորագրահավաքի չորս նախաձեռնողներից երեքի հետ: Ես հրաժարվում եմ շփոթել թուրք կառավարությանը թուրք քաղաքացիական հասարակության հետ: Հայերը պետք է աշխատեն առաջինի դեմ, սակայն՝ երկրորդի հետ միասին: Սերժ Սարգսյանի որոշումները խորապես վրդովեցրել էին ֆրանսահայությանը, նույնիսկ եթե վերջինս «մշակվել» էր Դաշնակցության կողմից՝ արձանագրությունները մերժելու համար: Այնուհանդերձ, սփյուռքահայությունն այն տպավորությունն ուներ,-իմ կարծիքով՝ անհիմն,- որ նախագահ Սարգսյանը «ծախում է» Ցեղասպանության հարցը՝ հօգուտ լոկ սահմանների բացման: Սփյուռքը համոզված էր, որ բացարձակապես որևէ կշիռ չունի իր հավիտյան թշնամու՝ Թուրքիայի հետ բանակցություններում: Ի դեպ, այդ մասին հոդված եմ գրել՝ «Diaspora armռnienne ou les cocus de l’Armռnie» /Հայ սփյուռքը կամ Հայաստանից խաբվածները/ (http://denisdonikian.wordpress.com/2009/10/04/diaspora-armenienne-ou-les-cocus-de-l’armenie/), որ թարգմանվել է անգլերեն և լույս տեսել «Լրագիր» օրաթերթում:

Keghart

7 comments

Anonymous says:

December 4, 2010 at 3:53 pm

Denis Donikian

Denis Donikian is a brilliant writer and an objective observer of the contemporary scene. He should be heard from again and again.
Anonymous says:

December 6, 2010 at 11:30 am

I agree with Ara Baliozian’s

I agree with Ara Baliozian’s opinion about Denis Donikian. I was surprised by reading the article in http://www.zhamanak.com . Seldom we find diaspora intellectuals who are that brave, objective and away from personal considerations and gains while expressing their opinions concerning the Fatherland.
Anonymous says:

December 8, 2010 at 6:41 am

Denis Donikian’s interview

Denis Donikian’s observation is very true. He is brave enough to say it all.

Armenian Leaders, unfortunately, unlike other intelligent nations such as Jews, Austrians, Swiss, etc, do not care as much for fatherland as they care about their very own gain. It would have been heavenly, if Armenian Leaders listen to the Diaspora and act intelligently and make Armenia move forward.
Anonymous says:

December 15, 2010 at 6:20 pm

Denis and the Diaspora(s)

Denis Donikian is arguably the most serious Diasporan intellectual of our times. One of our main problems is that our intellectuals are not only ignored but even actively persecuted. I would urge all not only to read his material, but also to translate it into the multitude of the Diasporan alternate languages. At the bare minimum, he should be also read in English, Armenian, Turkish, Spanish and Russian. Our new generations need to see serious thinking behind the written words and not demagogy. Denis has been providing that from day one. Anyone who spreads Denis’ words will do a very important service to our people.

Viken L. Attarian

Տընի Տօնիկեանը հաւանաբար Սփիւռքի ամենալուրջ մտաւորականն է: Մեր գլխաւոր հարցերէն մէկը այն է թէ ոչ միայն կ’անտեսենք մեր իսկական մտաւորականները, այլ շատ յաճախ՝ նոյնիսկ կը հալածենք զանոնք: Պիտի քաջալերէի բոլորը որ ոչ միայն կարդան իր գրութիւնները, այլ թարգմանեն զանոնք Սփիւռքի բազմաթիւ այլ լեզուներու: Տօնիկեան պէտք առնուազն կարդացուի նաեւ անգլերէնով, հայերէնով, թրքերէնով, սպաներէնով եւ ռուսերէնով: Մեր նոր սերունդները պէտք ունին տեսնելու բառերու ետին ծառացող լուրջ մտածողականութիւն, եւ ո’չ ամբոխավարութիւն: Տընին այդ կը կատարէ առաջին իսկ օրէն սկսեալ: Ով որ իր խօսքերը կը տարածէ՝ շատ կարեւոր ծառայութիւն կը մատուցէ մեր ժողովուրդին:

Վիգէն Լ. Ադդարեան
Anonymous says:

December 17, 2010 at 7:48 am

[email protected] Manramasn Sirelou Hayreniq E, Brn. Attarian

Mr. Attarian’s objective considerations concerning Denis Doniguian perfectly apply upon the most talented contemporary Armenian intellectual, writer and publicist alive, one of the Founders of Armenian Independence and wisest statesmen Vano Siradeghian (alias Avedis Harutyunian), "not only ignored but even actively persecuted" by the regime, via Interpol, etc..

Anyone who spreads Vano Siradeghian’s words will do a very important service to our people. Moreover, I am convinced that anyone who has not read and understood Vano (A. Harutyunian), cannot pretend to understand, even love REAL Armenia, the resurrected Armenian Free & Independent Statehood . Hence, I strongly advise Mr. Viken Attarian to get, no matter how difficult it would be, a copy of Siradeghian’s double volume "Gyadaneri [email protected] / Yergir Tsbahanj", edited by late Aydin Morikian and read several times, trying to grasp all the context, because indeed "our new generations need to see serious thinking behind the written words and not demagogy".

It’s not easy, but I’m sure late Armen Tarian’s son is capable of attaining it, no matter how hard it would be for a Diasporan living thousands of miles away from the Fatherland. Then we’ll talk. I have a copy of the book, but sorry, I cannot lend it to anybody. Not this book! Finally, it’s not incidental that "the most serious Diasporan intellectual of our times" is a sympathiser of the All-National Movement, Vano & the First Founder President.

[A personal greeting message unrelated to subject is delted. Editor]

Aram

Addendum

Beyond all the Widespread Demagogy of seasonal Diasporan Armenia-lovers, for me the Real Patriot on ground is ex-political prisoner in Armenia, Parskahye ex-member of the Armenian Popular Movement, ex-member of the editorial board of "Arax" Magazine (Tehran), active fighter for the restoration of Democracy & Order in Armenia VARTKES GASPARI. All the rest is "barab vakhti khaghaliq"…

http://www.tert.am/am/news/2010/12/17/gaspari/
1. Anonymous says:
  
  December 18, 2010 at 4:30 am
  
  Norits stipvats em aselou
  
  This "comment" is deleted.
  
  Nardos and Aram Basmajian may take their dialogue elsewhere.
  
  Regretfully there will be no further posting either from Nardos or Aram basmajian., unless they provide opinions in a civil manner . They may return back to discussions without furthering propaganda material.
  
  This is not a site for Ho-ho-sha, Hak or any other organization.
  
  When freedom of expression deteriorates into being insulting and detrimental to the integrity of people making postings then it has crossed a boundary that is not tolerated by the general public.
  
  Editor
  1. Anonymous says:
    
    December 18, 2010 at 8:06 am
    
    Adios – Final Version
    
    OK, Editor, No Problem. Good Bye and Good luck to you and all visitors of your impartial site who enjoy civil manners. Merry Christmas & Happy New Year and sorry to penetrate into your pacific "patriotic" swamp for a certain period of time.
    
    N.B. FYI, I am neither affiliated to HHSh, nor to HAK. Simply, I am a Lebanese-Armenian professional, detesting "ambagorgor" demagogy and worried about the future of Armenia.