Չարաբաստիկ Բացթողում Մը

Խփէք այստեղ ընթերցելու համար արեւելահյերէն բնագիրը

Դոկտ. Աբէլ Քհնյ. Մանուկեան, Ի տօնի սրբուհւոյ Աստուածածնի ծննդեան յԱննայէ, Ժընեւ, 8 Սեպտեմբեր 2018

Մինչեւ 27 Հոկտեմբեր 1999 թուականը, Ազգային-Եկեղե­ցական Ժողով հասկա­ցութիւնը գոնէ մեր սերունդին վրայ կը թողուր խորհրդաւոր իրադարձութեան մը տպա­ւորու­թիւնը։ Պատմական կարեւոր նշանակութիւն ունեցող եւ սովորական ժո­ղովներէն գե­րազանցապէս բարձր՝ արտակարգ երեւոյթ մը ըլլալու էր ան։ Յիրաւի՛, ա­նոր գու­մարումով կարծէք կ’իրակա­նանար ազգային-եկեղեցական մեծահանդէս տօնի մը նշու­մը, ուր տեսանելի եւ շօշափելի իրողու­թեամբ, նաեւ  իմաս­տային լիարժէք տա­րողութեամբ իր ամբողջական արտայայտութիւնը կը գտնէր Հայց. Առաքելական Ս. Ե­կե­­ղեցւոյ եւ հայ ժողո­վուրդի սրտառուչ միութիւնը։

«Սրբագումար» վերադիրը, որ վա­ղուց ի վեր սոյն ժողովի անուան որակական մէկ յատկանիշը կը կազմէր, զայն միան­գա­մայն կը բարձրացնէր առօրեայ երեւոյթներու կարգա­վիճակէն ու կը կանգնէր հայու հաւաքական գիտակ­ցութեան դիմաց պատկառանք պարտադրող, իսկ հոգիին մէջ եր­կիւ­ղած զգացումներ առթող առանձնայատուկ մակարդակի մը վրայ։ Արդարեւ, իւրա­քան­չիւր հայ, ըլլայ ան հաւատացեալ կամ ոչ, թէկուզ այլախոհ կամ անաստուած մը, իր էութեան մէջ կ’ըմբռնէ, որ Հայց. Առաքելական մեր մայր եւ Ս. Եկե­ղեցին մեր ազգա­յին գոյութեան հոգեւոր-բարոյական ոսկեձոյլ յենա­սիւներէն մին է։

Խփէք այստեղ ընթերցելու համար արեւելահյերէն բնագիրը

Դոկտ. Աբէլ Քհնյ. Մանուկեան, Ի տօնի սրբուհւոյ Աստուածածնի ծննդեան յԱննայէ, Ժընեւ, 8 Սեպտեմբեր 2018

Մինչեւ 27 Հոկտեմբեր 1999 թուականը, Ազգային-Եկեղե­ցական Ժողով հասկա­ցութիւնը գոնէ մեր սերունդին վրայ կը թողուր խորհրդաւոր իրադարձութեան մը տպա­ւորու­թիւնը։ Պատմական կարեւոր նշանակութիւն ունեցող եւ սովորական ժո­ղովներէն գե­րազանցապէս բարձր՝ արտակարգ երեւոյթ մը ըլլալու էր ան։ Յիրաւի՛, ա­նոր գու­մարումով կարծէք կ’իրակա­նանար ազգային-եկեղեցական մեծահանդէս տօնի մը նշու­մը, ուր տեսանելի եւ շօշափելի իրողու­թեամբ, նաեւ  իմաս­տային լիարժէք տա­րողութեամբ իր ամբողջական արտայայտութիւնը կը գտնէր Հայց. Առաքելական Ս. Ե­կե­­ղեցւոյ եւ հայ ժողո­վուրդի սրտառուչ միութիւնը։

«Սրբագումար» վերադիրը, որ վա­ղուց ի վեր սոյն ժողովի անուան որակական մէկ յատկանիշը կը կազմէր, զայն միան­գա­մայն կը բարձրացնէր առօրեայ երեւոյթներու կարգա­վիճակէն ու կը կանգնէր հայու հաւաքական գիտակ­ցութեան դիմաց պատկառանք պարտադրող, իսկ հոգիին մէջ եր­կիւ­ղած զգացումներ առթող առանձնայատուկ մակարդակի մը վրայ։ Արդարեւ, իւրա­քան­չիւր հայ, ըլլայ ան հաւատացեալ կամ ոչ, թէկուզ այլախոհ կամ անաստուած մը, իր էութեան մէջ կ’ըմբռնէ, որ Հայց. Առաքելական մեր մայր եւ Ս. Եկե­ղեցին մեր ազգա­յին գոյութեան հոգեւոր-բարոյական ոսկեձոյլ յենա­սիւներէն մին է։

Այս սրբագումար ժողովի պատմական նշանակութիւնը կը կայանար նաեւ այն իրողութեան մէջ, որ անոր կազմութիւնը կը գոյանար ոչ միայն Հայաստանի եւ Արցա­խի թեմերէն ընտրուած պատգամաւորներու, այլեւ գաղթաշխարի՝ այսինքն ամբողջ հայ սփիւռքով մէկ տարածուած Հայց. Առա­քելական Ս. Եկե­ղեցւոյ նուիրապետական աթոռ­ներու եւ  էջմիածնական թեմերու ներկայացուցիչներու մասնակցու­թեամբ։

Այսպէս, Ազգային-Եկեղեցական սրբագումար Ժողովին առնուած որոշումնե­րուն եւ բա­նաձեւերուն մէջ ճշմարտապէս կը դրսեւորուէր Հայց. Առաքելական Ս. Եկե­ղեցւոյ միասնութեան եւ հայ հաւատացեալ ժողովուրդի բացարձակ կամքի եւ միաս­նակա­նութեան սկզբունքը՝ ազգովին դիմագրաւել կարենալու համար ժամանակի նոր մարտահրա­ւէրները, միաժամանակ՝ իրագործելու համազգային գերագոյն նպատակ­ներու հետա­պնդումը, ի խնդիր Հայ Եկեղեցւոյ զօրացման, կենսունակութեան եւ պայ­ծառութեան։

Բայց, եղո՜ւկ, վերոյիշեալ 27 Հոկտեմբեր 1999 թուականը իր բիրտ եւ արիւնալի հարուածով խորտակեց մեր հոգեւոր ընկալումներու խորհրդանոցին մէջ պահպան­ուած Հայց. Առաքելական Ս. Եկե­ղեցւոյ Ազգային-Եկեղեցական սրբագումար Ժողովի մը այդ դիւ­թիչ եւ միւռոնաբոյր անօթը։ Հուսկ, հետզհետէ վերահասու դար­ձանք, թէ ինչ­քան փխրուն եւ դիւրաբեկ է եղեր մեր «սրբագումար» յորջորջուած ժողովը՝ իշխա­նութեանց ձեռքով հեշտութեամբ չարափոխելի եւ գորշ վարագոյրներու ետին անոր կանխորոշ­ուած արդիւնքը ընդամէնը «երեսուն արծաթով» վաճա­ռելի։

Այս առնչութեամբ ինչքան պատկերաւոր, արդարեւ, երբեմն նոյնքան ներկայի մեր եկեղեցական տխուր իրականութեան համապատասխանող խօսք մըն է ըսելը. «Ժո­­ղովրդավարու­թիւնը համակարգ մըն է, որ մեզի առիթ կու տայ ընտրելու մեր սե­փա­կան բռնակալը»։ Եւ ճիշդ այդպէս, ազգովին խաբուեցանք, ենթարկուեցանք կազ­մա­կերպուած չարափո­խումներու՝ հարկադրուելով կամայ թէ ակամայ մեր անձին, մեր եկեղեցիին եւ ազգին վրայ ընտրելու մեզ կաշկան­դող, սպառնացող, բարոյապէս լլկող, մեր ազգին հոգեւոր պաշարը սնանկացնող ու զայն անհագօրէն կեղեքող իշխա­նա­­ւորը։

Ահաւասիկ այս պրիսմակին տակ ի յայտ եկաւ մեր համընդհանուր անզօրու­թիւ­նը, ան­կա­­րողութիւնը, անտարբերու­թիւնը, տխրահռչակ իրողութիւններու հետ ծոյլ դաշինք կնքելու պատրաստակամու­թիւնը, քաղաքացիական արիութիւն եւ նախան­ձա­խնդրութիւն ցուցաբերոլու պակասը, դիւրաւ դաւա­ճա­նելու հակումը, շատե­րուս մէջ նկարագրային կարծ­ր նստուածք դարձած ստր­կահոգու­թիւնը, կորա­քամակ ձեռք համբուրելու սովորու­թիւնը նաեւ անոնց, որոնք անար­ժան են ու յականէ յան­ուանէ անա­ռակաբարոյ ու սրբա­պիղծ։ Գուցէ ազգովին անկարող էինք առաջքը առնելու պա­տուհասին, սակայն հիմա նոյնքան եւ աւելի անկարող ենք հեղ մը ուղ­ղելու թոյլ տրուած սխալը, որ հետզհետէ ուժգնօրէն ցնցել սկսած է Հայ Եկեղեցւոյ սրբազան ուխ­տի եւ հաւատքի միաբանութեան հոգեւոր տաճարին կրանիտեայ հիմ­քերը։

Մեր եկեղեցւոյ վարչական կառոյցին մէջ նուիրագործուած ժողովրդավարական օրէն­քին ամրագրումը կը նկատէինք հայ հոգեւոր ու աշխարհիկ դասի միասնական եւ գերազանց նուաճումներէն մին։ Բայց, ափսո՜ս, այդ համակարգին մէջ տեսանելի է մեծ բացթողում մը, որ վերջերս շատ աւելի ակներեւ ու զգալի դարձաւ Հայաստանի մէջ տե­ղի ունեցող իրադարձութիւններով եւ կաթողիկոսի հրաժարականը պահանջող «Նոր Հայաստան, նոր հայրապետ» բողոքի շարժումին ձեռնարկած գործողութիւն­նե­րով։

Մեր ժողովուրդը Հայ Եկեղեցւոյ վարչական կեանքին մէջ իր գործօն մաս­նակցութիւնը, բայց նաեւ կղերին հանդէպ հակակշռող ներկայութիւնը ապահովելու համար՝ դարերու ընդմէջէն ստեղծած է ժողովրդավարական փառահեղ համակարգ մը, այլ խօսքով,– թող ներուի մեզի այստեղ օգտագործել փոխաբերական օրինակ մը,–ան կա­ռուցած է շարժիչ հոյա­կերտ մեքենայ մը, որուն վրայ սակայն դժբախտաբար մոռցած է տեղադրելու արկածի ենթարկուելու վտանգը կանխարգիլող արգելակը։ 

Ազ­գային-Եկեղեցական Ժողովը կը հան­դիսանայ մեր եղեղեցւոյ վարչական ամենահեղինակաւոր եւ օրէնսդիր մարմինը, որու կազմութեան մէջ ճնշող մեծամաս­նութիւն կը կազմէ աշխարհական դասը։ Կաթողիկոսը իրեն վստահուած հո­գեւոր իշ­խա­նու­թեամբ ի պաշտօնէ պար­զապէս գործող առաջին սպասաւորն է այս սրբա­գու­մար ժողովին, որ թե­րացումներու, հա­ւատքէ անկումներու, հերետիկոսութիւննե­րու, հերձուածներ ստեղծելու, ազգային-եկեղեցա­կան կանոններուն եւ շահերուն դէմ գոր­ծե­լու փաստե­րու պարագային` եզա­կի եւ ամ­բող­ջական իրաւասութիւնը ունի նոյ­նիսկ նախապէս իր իսկ ընտրած կաթողիկոսը աթոռազրկելու։

Բնակա­նաբար, այս­պէս պիտի սրբագրուէին այն ծանրակշիռ սխալները, աղի­տալի պա­րա­գաները, ժամա­նակի վիժումները, որոնք կրնային յառաջանալ Հայ Եկե­ղեցւոյ հո­­գեւոր ու վարչական կալուածին մէջ։ Սակայն, Հայ Եկեղեցւոյ աւանդութեան եւ ցայսօր գործող կանո­նադրութեան համաձայն, կա­թողիկո­սական պաշ­տօնը ցկեանս է, իսկ Ազգային-Եկե­ղեցական Ժողովի պատգամա­ւորները կաթո­ղիկոս մը ընտրելու իրենց պարտականու­թիւնը լրացնելէ ետք՝ ինքնաբերաբար կը լուծարուին, նորաօծ ընտ­րեա­լին վստահելով հայոց հոգե­ւոր ածուն առաջնորդելու առա­քելութիւնը։

Բայց ցաւալին այն է, թէ միակ անձը, որ իրաւասութիւնն ունի վերակոչելու Ազ­գային-Եկեղեցական Ժողովի մը կազմութիւնը՝ կաթողիկոսն է, կամ՝ կաթողիկոսի վախ­ճա­նու­մի եւ, այս առթիւ, Աթոռի թափուր մնալու պարագային՝ եպիսկոպոսական ժողովին անունով՝ կաթողիկոսական տեղա­պահը։ Բնականաբար կաթողիկոս մը եր­բեք պիտի չհրաւիրէ իր հոգեւոր հեղինակու­թենէն առաւել հեղինակաւոր ժողով մը, ինչ­պիսին Ազգային-Եկեղեցական Ժողովն է, որ ըստ օրէնքի (de jure) եւ փաստա­ցիօ­րէն (de facto) միանգամայն իրաւասու է սահ­մանափակելու իր իշխանութիւնը կամ, այս պարագա­յին, զինք զրկելու իրեն վստահուած Աթոռէն։ 

Ահաւասիկ ճիշդ հոս կը գտնուի մեր եկեղեցւոյ ժողովրդավարական համա­կար­գին մէջ արդէն այսօր յոռեգոյն հետեւանքներու հասնող չարաբաստիկ բացթո­ղումը։

Արդարեւ, չարիքը վերացնելու մեր համազգային անզօրութիւնը, ի սկզբանէ (apriori) յանձ­­նուած ըլլալու պարտուողական ճնշող զգացումը մեզ ազգովին առա­ւել եւս կը դարձնեն բութ, մեկուսի եւ անտարբեր…

Այսուհետեւ մեր աշխարհիկ եւ հոգեւոր ներկայացուցիչներու սեպուհ առա­ջա­դրանքներէն մին պէտք է ըլլայ անպայման ստեղծել հեղինակաւոր եւ մնայուն մարմին մը, որ, անկախ կաթողիկոսի հոգեւոր պարտականութիւններէն, ունենայ վարչական բացարձակ լիազօրութիւն, ի պահանջել հարկին հրաւիրելու Հայց. Առա­քելական Ս. Ե­կե­ղեցւոյ Ազգային-Եկեղեցական Ժողովը՝ եկեղեցւոյ կեանքը լճացումէ դուրս բերելու, նոր ժամանակի մարտահրաւէրները դիմագրաւելու, Հայ Եկեղեցւոյ պատմական առա­քելութիւնը ընկերային-հասարակա­կան արդի կալուածին՝ նոր աշ­խարհընկալման, լեզուամտածողութեան եւ արժեհա­մակարգին մէջ հոգեւոր ծառա­յութեան ճամբով ա­ռա­ւել եւս արդիւնաւորելու, Ս. Աւետարանի կենսահաղորդ պատ­գամը ժամանա­կա­հունչ դարձնելու, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի հեղինակութիւնը եւ հայ­րենեաց ոգին սառնաշունչ հովերէ պաշտպանելու եւ զանոնք իրենց դարաւոր ու հնաւանդ, բայց միշտ թարմ ու հոգենորոգ ջերմութեամբ հայ երիտասարդ սերունդի սրտին մէջ բա­բախուն եւ զգալի պահելու համար։

Այս առումով յոյժ կարեւոր, այսօր աւելի՛ քան երբեք, մեզի պէտք է հոգեկիր եւ սրբա­կրօն հայրապետ մը, որ ըլլայ մեր եկեղեցւոյ ամենաշնորհալի, հաւատաւոր եւ տեսլապաշտ հոգեւորականներէն մէկը՝ իր անկաշառ հայրենասիրութեամբ, ժողո­վրդանուէր գործունէութեամբ, առաքինազարդ եւ անբասիր կենցաղով, հեզահամբոյր եւ բարեմոյն բնաւորութեամբ, մեր հոգեւոր-մշակութային արժէքներու նկատմամբ ու­նեցած իր անսահման սիրով եւ նուիրումով, համալսարանական բարձ­րագոյն եւ վկայ­եալ կրթութեամբ, մեր պատմական եկեղեցականներու, հո­գեւոր առաջ­նորդներու եւ առաջին լուսաւորիչներու՝ լուսապսակ հայրապետներու եւ եռամեծ վարդապետ­ներու տեսիլքով ու կերպարով տոգորուած անձնաւորութիւն մը, որ շուտով նուաճէ բովան­դակ հայ ժողովուրդի անմնացորդ սէրն ու յարգանքը, նաեւ ամենակարեւորը՝ պար­տա­ւորեցնող վստահութիւնը։

Լուսա­ւորչի միած­նաէջ Ս. Աթոռին վրայ աստուածարեալ եւ ազգընտիր արժա­նաւոր կաթողիկոս մը միայն պիտի կարե­նայ նոր ու խոստմնալից էջ մը բանալ մեր ազ­գային-եկեղեցական նորագոյն տարեգրութեան մէջ։ Ան իր խոհուն մտքով, հա­մոզիչ խօսքով ու գործով վառ պիտի պահէ քրիստոնէական մաքուր հաւատքի, հայրենասի­րութեան եւ ազգասիրութեան անշէջ հրայրքը մասնաւորաբար մեր նոր սերունդի՝ հրաշալի երիտա­սար­­դութեան հաւատաւոր սրտին մէջ, զայն ուղղորդէ ճիշդ արդիւ­նաւորելու եւ ար­ժեցնելու իր գոյութիւնը ոչ միայն իր հայաշունչ տոհմիկ միաջավայ­րին, այլ նաեւ միջազգային հանրութեան մէջ։ Հայը ո՛ւր որ ալ գտնուի, մայր հայրենիքի թէ տարագիր աշխարհի հեռաւոր վայրերուն մէջ, Հայ Եկեղեցիին ճամբով պարտի ջերմ հաւատք եւ վստահութիւն ունենալ իր դարաւոր՝ պատմական ու ներկայ հայ­րենիքին, ազգին ու պետութեան ապագային վրայ. սիրէ զանոնք անհուն սիրով, եւ իր բովանդակ կարողութիւնները ի սպաս դնէ անոնց հզօրացման, բարգաւաճման, ան­վտանգութեան եւ պաշտպանութեան գործին։ Անոր գիտակցութեան եւ ոգիին մէջ նաեւ խո­րաքանդակ դրոշմուած պէտք է մնայ հայոց պահանջատիրութեան անժաման­ցելի ուխ­տը՝ հասնելու միջազգային հանրութեան եւ յատկապէս Օսմանեան Կայսրու­թեան իրա­ւա­կան ժառանգորդ թրքական հանրապետութեան կողմէ Ցեղասպանու­թեան ամբողջական ճանաչ­ման եւ լիարժէք հատուցման ար­դար իրագործումին հաս­նե­լու։ Արդարեւ, սոյնը մեր հա­մազգային գոյապայ­քարի բարձրագոյն եւ առաջնահերթ նպա­տակներէն մէկն է, որուն ոգեշնչող եւ յառա­ջամարտիկ ռահվիրաներէն մին պէտք է հանդիսանայ Հայոց հայրապետը։ Ան պէտք է կարենայ բարձր պահել Ս. Էջմիածնի դա­րաւոր ու պատմական Աթոռին հմայքը, ոչ թէ իբրեւ անկենդան յուշարձան մը, վաղն­ջական քարացած հաստատութիւն մը՝ զուրկ կեանքէ, հրապոյրէ եւ զօրութենէ, այլեւ ընդդի­մամարտ՝ արտաքին բոլոր ուժերուն դէմ, մեր ժողո­վուրդի կեանքին մէջ գործող ազդու եւ մնայուն առաքելութիւն մը՝ Աւետա­րանի լոյսը մութ սրտերէ ներս թափան­ցող, իր սրբութեամբ հոգիները ազնուացնող, մա­քուր խիղճ եւ ամուր նկարա­գիր կեր­տող գերազանցօրէն ազգային-հոգեւոր ժառան­գու­թիւն մը։

Երբ թղթատենք Հայ Եկեղեցւոյ պատմութեան էջերը, հոն կը հանդիպինք եր­կարաձիգ շարքի մը մեծ ու փառահեղ հայրապետներու, որոնց առաքելական կոչումին գերազանց խորհրդանիշը եւ գործին բազմարդիւն վաստակը Մեծի Տանն Թորգոմայ հաւատքի միութեան պահպանութեան արժանահաւատ երաշխիք տալը կազմած է։ Քա­ջարթուն եւ անձնուէր հովուապետի մը առաջին եւ ամենանուիրական յանձնառու­թիւնը իրեն վստահուած հօտին միութեան պահպանութիւնն է եւ, արդարեւ, այդ իսկ է իր կաթողիկոսական ուխտադրութեան կարգին առանձնայատուկ իմաստն ու նշա­նակութիւնը։ Միւս բոլոր բարե­մասնութիւն­ներն ու շնորհները, ըլլան անոնք շինարա­րական աշխուժութիւն կամ այլ առաւելութիւններ, որոնցմով օժտուած կրնայ ըլլալ ենթական, երկրորդական կը նկատուին, քանի որ ատոնք գուցէ ուրիշ ոեւէ մէկն ալ պիտի կա­րենար ունենալ։ Այլեւ զինք յատկանշող եւ ուրիշներէ տարբերող մեծութիւնը այն հզօր պատասխանատուութեան ընկալ­ման եւ իրագործման մէջ կը կայանայ, որ իբրեւ հովուապետ Հայց. Առաք. Ս. Եկեղեցւոյ իրեն վստահուած հօտը իմաստութեամբ հով­ուէ եւ անոր անքակտելի միու­թիւնը պահէ ամբողջական եւ խաղաղութեան մէջ։ Հետեւաբար, ոչ թէ անհեռատես նկրտումներով, մենատիրութեան անզուսպ հա­կում­նե­րով եւ հեղինակութիւն պարտադրելու բռնազբօսիկ պոռթկումներով Հայ Եկեղեցւոյ ուխտի միաբանութեան անդաստանէն ներս բաժանումներու, հերձուածողական շար­ժում­ներու եւ տարատեսակ գայթակղութիւններու տեղիք պէտք է տայ, այլ հայրական գորովագութ մօտեցումով, քաւող սիրով եւ հաշտարար ոգիով պիտի ջանայ բուժել Հայ Եկեղեցւոյ մարմնոյն վրայ բացուած նորագոյն վէրքը, վերստին անոր մայրական գոգը առաջնորդէ յուսալքութենէ խոնջած եւ երբեմն իր անհաղորդ գաղջութեան դէմ ընդ­վզած իր սի­րասուն զաւակները, եղբայրսիրութեան համակ եւ փոխադարձ ընդառա­ջումներով սերտացնէ Մայր Աթոռի եւ մեր նուիրապետական միւս Աթոռներու, նաեւ թեմական առաջնորդութիւններու միջեւ սրտագին փոխյարաբերութիւնները, անա­ղարտ պահէ մեր եկեղեցւոյ առաքելաւանդ կարգն ու կանոնը, մեր ազգային-եկեղե­ցական հինաւուրց աւանդութիւնները, մեր եկեղեցւոյ ինքնուրոյնութիւնը, ազգային նկա­րագիրը, ուղղափառութիւնը, ժողովրդավարական սկզբունքները, ազգանուէր ու հայրենանուէր ոգին։

Թող ամենաողորմածն Աստուած իր երկնապարգեւ օրնութիւններն ու շնորհնե­րը սփռէ հայ մտքին ու հոգիին վրայ, իսկ Հայց. Առաք. մեր մայր եւ Ս. Եկեղեցին Աս­տուծոյ թագաւորութեան բարիքներովը ճոխացած՝ մնայ միշտ իր կոչման բարձրու­թեան վրայ, ու ինչպէս անցեալին, նաեւ այսօր անվթար առաջնորդել կարենայ մեր ազ­գային գոյութեան հոգեւոր նաւը ժամանակի պահանջներու եւ արդի մարտահրաւէր­ներու ամեհի կոհակներուն դիմաց։

Չարաբաստիկ ՄԻ Բացթողում

Դոկտ. Աբել Քհն. Մանուկյան

Մինչև 1999 թվականի Հոկտեմբերի 27-ը, Ազգային-Եկեղե­ցական Ժողով հասկա­ցությունը գոնե մեր սերնդի վրա թողնում էր խորհրդավոր իրադարձության տպավո­րություն։ Այն ընկալվում էր իբրև պատմական կարևոր նշանակություն ունեցող եւ սո­վորական ժո­ղովներից գե­րազանցապես բարձր՝ արտակարգ մի երևույթ։ Հիրավի՛, այդ ժողովի գու­մարմամբ կարծես իրակա­նանում էր ազգային-եկեղեցական մեծահանդես մի տոնակատարություն, ուր տեսանելի եւ շոշափելի իրողու­թյամբ, նաեւ իմաս­տային լիարժեք բովանդակությամբ իր ամբողջական արտահայտությունն էր գտնում Հայաս­տանյայց Առաքելական Ս. Ե­կե­­ղեցու եւ հայ ժողո­վրդի սրտառուչ միությունը։ «Սրբա­գումար» բնորոշումը, որ վա­ղուց ի վեր համարվում է սույն ժողովի անվան որակական մի հատկանիշը, միան­գա­մայն բարձրացնում էր նրան առօրյա երևույթների կարգավի­ճակից ու կանգեցնում հայի հավաքական գիտակ­ցության դիմաց պատկառանք պար­տադրող, իսկ հոգու մեջ եր­կյու­ղալի զգացումներ առաջ բերող առանձնահատուկ մա­կարդակի վրա։ Արդարեւ, յուրա­քան­չյուր հայ, լինի հավատացյալ կամ ոչ, թեկուզ այ­լախոհ կամ անաստված, իր էության մեջ ըմբռնում է, որ Հայց. Առաքելական մեր մայր եւ Ս. Եկե­ղեցին մեր ազգա­յին գոյության հոգեւոր-բարոյական ոսկեձույլ հենասյունե­րից մեկն է։

Այս սրբագումար ժողովի պատմական նշանակությունը պայմանավորված էր նաև այն իրողությամբ, որ այն կազմված էր ոչ միայն Հայաստանի եւ Արցա­խի թեմե­րից ընտրված պատգամավորներից, այլեւ գաղթաշխարի՝ այսինքն ամբողջ հայկական սփյուռքում տարածված Հայց. Առա­քելական Ս. Եկե­ղեցու նվիրապետական աթոռ­ների եւ էջմիածնական թեմերի ներկայացուցիչներից։

Այսպես, Ազգային-Եկեղեցական Սրբագումար Ժողովի ընդունած որոշումնե­րի եւ բա­նաձեւերի մեջ ճշմարտապես դրսևորվում էր Հայց. Առաքելական Ս. Եկե­ղեցու միասնության եւ հայ հավատացյալ ժողովրդի բացարձակ կամքի եւ միաս­նականու­թյան սկզբունքը՝ ազգովի դիմագրավել կարենալու համար ժամանակի նոր մարտա­հրա­վերներին, միաժամանակ՝ իրագործելու համազգային գերագույն նպատակ­ների հետա­պնդումը, ի խնդիր Հայ Եկեղեցու զորացման, կենսունակության եւ պայծառու­թյան։

Բայց, ավա՜ղ, 1999 թվականի Հոկտեմբերի 27-ը իր բիրտ եւ արյունալի հարվա­ծով խորտակեց մեր հոգեւոր ընկալումների խորհրդանոցի մեջ պահպան­ված Հայց. Առաքելական Ս. Եկե­ղեցու Ազգային-Եկեղեցական սրբագումար Ժողովի այդ դյու­թիչ եւ մյուռոնաբույր անոթը։ Հուսկ, հետզհետե հասկացանք, թե ինչ­քան փխրուն եւ դյու­րաբեկ է «սրբագումար» հորջորջված մեր ժողովը՝ իշխա­նությունների ձեռքով հեշտու­թյամբ չարափոխելի եւ գորշ վարագույրների հետևում կանխորոշված արդյունքը ըն­դամենը «երեսուն արծաթով» վաճա­ռելի։

Այս առումով եկեղեցու մերօրյա տխուր իրականությանը համապասխանում է պատկերավոր հետևյալ արտահայտությունը. «Ժո­­ղովրդավարու­թյունը մի համակարգ է, որ հնարավորություն է տալիս մեզ ընտրելու մեր սեփական բռնակալին»։ Եւ ճիշտ այդպես, ազգովի խաբվեցինք, ենթարկվեցինք կազ­մա­կերպված չարափո­խումների՝ հարկադրվելով կամա թե ակամա մեր անձի, մեր եկեղեցու եւ ազգի համար ընտրելու մեզ կաշկան­դող, սպառնացող, բարոյապես լլկող, մեր ազգի հոգեւոր պաշարը սննկացնող ու այն անհագորեն կեղեքող իշխա­նա­վորին։

Ահավասիկ այս պրիզմայի տակ ի հայտ եկավ մեր համընդհանուր անզորությու­նը, ան­կա­­րողությունը, անտարբերու­թյունը, տխրահռչակ իրողությունների հետ ծույլ դաշինք կնքելու պատրաստակամու­թյունը, քաղաքացիական արիություն եւ նախան­ձա­խնդրություն ցուցաբերելու պակասը, դյուրությամբ դավա­ճա­նելու հակումը, շատե­րիս մեջ նկարագրային կարծ­ր նստվածք դարձած ստր­կամտությունը, կորա­քամակ ձեռք համբուրելու սովորու­թյունը նաեւ նրանց հանդեպ, որոնք անար­ժան են ու հակա­նե-հան­վանե անա­ռակաբարո ու սրբա­պիղծ։ Գուցե ազգովի անկարող էինք պատուհա­սի առաջն առնելու, սակայն հիմա առավել ևս անկարող ենք անգամ ուղ­ղելու թույլ տված սխալը, որ հետզհետե ուժգնորեն սկսել է ցնցել Հայ Եկեղեցու սրբազան ուխ­տի եւ հավատքի միաբանության հոգևոր տաճարի հաստատուն հիմքերը։

Մեր եկեղեցու վարչական կառույցում նվիրագործված ժողովրդավարական օրեն­քի ամրագրումը համարում ենք հայ հոգեւոր ու աշխարհիկ դասի միասնական եւ գե­րազանց նվաճումներից մեկը։ Բայց, ափսո՜ս, այդ համակարգի մեջ տեսանելի է մի մեծ բացթողում, որ վերջերս շատ ավելի ակներև ու զգալի դարձավ՝ պայմանավորված Հայաստանում տե­ղի ունեցող իրադարձություններով եւ կաթողիկոսի հրաժարականը պահանջող «Նոր Հայաստան, նոր հայրապետ» բողոքի շարժման ձեռնարկած գործո­ղություն­նե­րով։

Մեր ժողովուրդը Հայ Եկեղեցու վարչական կյանքում իր գործուն մասնակցու­թյունը, նաեւ կղերի հանդեպ հակակշռող ներկայությունը ապահովելու համար, դա­րերի ընթացքում ստեղծել է ժողովրդավարական ուրույն համակարգ: Այլ կերպ ասած (թող ներվի մեզ այստեղ օգտագործել փոխաբերական մի օրինակ)՝ կա­ռուցել է շարժիչ հոյա­կերտ մի մեքենա, որի վրա, սակայն, դժբախտաբար մոռացել է տեղադրել վթարի ենթարկվելու վտանգը կանխարգելող արգելակը։ 

Ազ­գային-Եկեղեցական Ժողովը հանդիսանում է մեր եղեղեցու վարչական ամե­նահեղինակավոր, օրենսդիր մարմինը, որի կազմի մեջ ճնշող մեծամաս­նություն է կազ­­մում աշխարհական դասը։ Կաթողիկոսն իրեն վստահված հո­գեւոր իշ­խա­նու­թյամբ ի պաշտոնե պար­զապես գործող առաջին սպասավորն է այդ սրբա­գու­մար ժո­ղովի, որ թե­րացումների, հա­վատքից անկումների, հերետիկոսություննե­րի, հերձված­ներ ստեղծելու, ազգային-եկեղեցա­կան կանոնների եւ շահերի դեմ գոր­ծե­լու փաստե­րի պարագայում` եզա­կի եւ ամ­բող­ջական իրավասություն ունի աթոռազրկելու իր իսկ ընտրած կաթողիկոսին:

Բնակա­նաբար, այս­պես պիտի սրբագրվեին այն ծանրակշիռ սխալները, աղե­տալի պա­րա­գաները, ժամա­նակի վայրիվերումները, որոնք կարող էին առաջանալ Հայ Եկե­ղեցու հո­­գևոր ու վարչական կառույցի մեջ։ Սակայն, Հայ Եկեղեցու ավանդության եւ ցայսօր գործող կանո­նադրության համաձայն, կա­թողիկո­սական պաշ­տոնը ցկյանս է, իսկ Ազգային-Եկե­ղեցական Ժողովի պատգամա­վորները կաթո­ղիկոս ընտրելու իրենց պարտականու­թյունը կատարելուց հետո, ինքնաբերաբար, լուծարվում են՝ նո­րաօծ ընտ­րյա­լին վստահելով հայոց հոգե­ւոր ածուն առաջնորդելու առա­քելությունը։

Բայց ցավալին այն է, որ միակ անձը, որ իրավասություն ունի վերակոչելու Ազ­գային-Եկեղեցական Ժողովի կազմը՝ կաթողիկոսն է, կամ՝ կաթողիկոսի վախ­ճա­նման եւ Աթոռի թափուր մնալու պարագայում՝ եպիսկոպոսական ժողովին անունից՝ կաթո­ղիկոսական տեղա­պահը։ Բնականաբար, որևէ կաթողիկոս եր­բեք չպիտի հրավիրի իր հոգեւոր հեղինակու­թյունից առավել հեղինակավոր ժողով, ինչ­պիսին Ազգային-Եկե­ղեցական Ժողովն է, որ ըստ օրենքի (de jure) եւ փաստա­ցիո­րեն (de facto) միանգամայն իրավասու է սահ­մանափակելու իր իշխանությունը կամ, այս պարագա­յում, զրկելու իրեն վստահված Աթոռից։

Ահավասիկ ճիշտ այստեղ է գտնվում մեր եկեղեցու ժողովրդավարական համա­կար­գում արդեն այսօր հոռեգույն հետեւանքների հասնող չարաբաստիկ բացթո­ղումը։

Արդարեւ, չարիքը վերացնելու մեր համազգային անզորությունը, ի սկզբանե (apriori) հանձ­­ված լինելու պարտվողական ճնշող զգացումը ազգովի մեզ դարձնում են առա­վել տկար, մեկուսի եւ անտարբեր…

Այսուհետև մեր աշխարհիկ եւ հոգեւոր ներկայացուցիչների սեպուհ առա­ջա­դրանքներից մեկը պետք է լինի անպայման ստեղծել հեղինակավոր եւ մնայուն մի մարմին, որ, անկախ կաթողիկոսի հոգեւոր պարտականություններից, ունենա վարչա­կան բացարձակ լիազորություն, հարկ եղած դեպքում հրավիրելու Հայց. Առա­քելական Ս. Ե­կե­ղեցու Ազգային-Եկեղեցական Ժողով՝ եկեղեցու կյանքը լճացումից դուրս բերե­լու, նոր ժամանակի մարտահրավերներին դիմագրավելու, Հայ Եկեղեցու պատմական առա­քելությունն արդի սոցիալ-հասարակա­կան տիրույթում՝ նոր աշ­խարհընկալման, լեզվամտածողության եւ արժեհա­մակարգի մեջ հոգեւոր ծառա­յության ճամփով ա­ռա­վել եւս արդյունավորելու, Ս. Ավետարանի կենսահաղորդ պատ­գամը ժամանա­կա­հունչ դարձնելու, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի հեղինակությունը եւ հայ­րենյաց ոգին սառ­նաշունչ հովերից պաշտպանելու, դրանք իրենց դարավոր ու հնավանդ, բայց միշտ թարմ ու հոգենորոգ ջերմությամբ հայ երիտասարդ սերնդի սրտի մեջ բա­բախուն եւ զգալի պահելու համար։

Այս առումով հույժ կարեւոր, այսօր ավելի՛ քան երբևէ, մեզ պետք է հոգեկիր եւ սրբա­կրոն հայրապետ, ով կլինի մեր եկեղեցու ամենաշնորհալի, հավատավոր եւ տես­լապաշտ հոգեւորականներից մեկը՝ իր անկաշառ հայրենասիրությամբ, ժողո­վրդա­նվեր գործունեությամբ, առաքինազարդ եւ անբասիր կենցաղով, հեզահամբույր եւ բա­րեմույն բնավորությամբ, մեր հոգեւոր-մշակութային արժեքների նկատմամբ ու­նեցած անսահման սիրով եւ նվիրումով, համալսարանական բարձ­րագույն եւ վկայուած կրթությամբ, մեր պատմական եկեղեցականների, հո­գեւոր առաջ­նորդների եւ առաջին լուսավորիչների՝ լուսապսակ հայրապետների եւ եռամեծ վարդապետ­ների տեսիլքով ու կերպարով տոգորված մի անձնավորություն, որ կարողանա կարճ ժամանակում նվաճել ողջ հայ ժողովրդի անմնացորդ սերն ու հարգանքը, ու ամենակարեւորը՝ պար­տա­վորեցնող վստահությունը։

Լուսա­վորչի միած­նաէջ Ս. Աթոռի վրա միայն աստվածարյալ եւ ազգընտիր ար­ժա­նավոր կաթողիկոսը կկարողանա նոր ու խոստումնալից էջ բանալ մեր ազ­գային-եկեղեցական նորագույն տարեգրության մեջ։ Այն իր խոհուն մտքով, հա­մոզիչ խոսքով ու գործով վառ պիտի պահի քրիստոնեական մաքուր հավատքի, հայրենասի­րության եւ ազգասիրության անշեջ հրայրքը մասնավորաբար մեր նոր սերնդի՝ հրաշալի երի­տա­սար­­դության հավատավոր սրտի մեջ, այն ուղղորդի ճիշտ արդյունավորելու եւ ար­ժևորելու իր գոյությունը ոչ միայն իր հայաշունչ տոհմիկ միջավայ­րի, այլ նաեւ մի­ջազգային հանրության մեջ։ Հայը ո՛ւր էլ որ գտնվի, մայր հայրենիքի թե տարագիր աշ­խարհի հեռավոր վայրերի մեջ, Հայ Եկեղեցու միջոցով պարտավոր է ջերմ հավատք եւ վստահություն ունենալ իր դարավոր՝ պատմական ու ներկա հայ­րենիքի, ազգի ու պե­տության ապագայի հանդեպ, անհուն սիրով սիրի նրանց, եւ իր բովանդակ կարողու­թյունները դնի  ի նպաստ նրանց հզորացմանը, բարգավաճմանը, ան­վտանգությանը եւ պաշտպանությանը։ Հայի գիտակցության եւ ոգու մեջ նաեւ խո­րաքանդակ դրոշմված պետք է մնա հայոց պահանջատիրության անժաման­ցելի ուխ­տը՝ հասնելու միջազգա­յին հանրության եւ հատկապէս Օսմանյան Կայսրու­թյան իրա­վա­կան ժառանգորդ Թուրքիայի Հանրապետության կողմից Ցեղասպանու­թյան ամբողջական ճանաչ­ման եւ լիարժեք հատուցման ար­դար իրագործմանը։ Արդարեւ, սույնը մեր հա­մազգային գոյա­պայ­քարի բարձրագույն եւ առաջնահերթ նպա­տակներից մեկն է, որի ոգեշնչող եւ առա­ջամարտիկ ռահվիրաներից մեկը պետք է հանդիսանա Հայոց հայրապետը։ Նա պետք է կարողանա բարձր պահել Ս. Էջմիածնի դա­րավոր ու պատմական Աթոռի հմայքը, ոչ թե իբրեւ անկենդան մի հուշարձան, վաղն­ջական քարացած մի հաստա­տություն՝ զուրկ կյանքից, հրապույրից եւ զորությունից, այլ իբրև արտաքին բոլոր ուժերի դեմ մարտնչող, մեր ժողո­վրդի կյանքի մեջ գործող ազդու եւ մնայուն մի առա­քելություն՝ Ավետա­րանի լույսը մութ սրտերից ներս թափան­ցող, իր սրբությամբ հոգի­ները ազնվացնող, մա­քուր խիղճ եւ ամուր նկարա­գիր կեր­տող ազգային-հոգեւոր մի ժառան­գու­թյուն։

Երբ թերթում ենք Հայ Եկեղեցու պատմության էջերը, հանդիպում ենք մեծ ու փա­ռահեղ բազմաթիվ հայրապետների, որոնց առաքելական կոչման գերազանց խոր­հըրդանիշը եւ գործի բազմարդյուն վաստակը եղել է Մեծի Տանն Թորգոմայ հավատքի միության պահպանության արժանահավատ երաշխիք տալը։ Քա­ջարթուն եւ անձնվեր հովվապետի առաջին եւ ամենանվիրական հանձնառու­թյունը իրեն վստահված հոտի միության պահպանությունն է եւ, արդարեւ, հենց այդ է իր կաթողիկոսական ուխտա­դրության կարգի առանձնահատուկ իմաստն ու նշա­նակությունը։ Մյուս բոլոր բարե­մասնություն­ներն ու շնորհները, լինեն դրանք շինարա­րական աշխուժություն կամ այլ առավելություններ, որոնցով նա կարող է օժտված լինել, երկրորդական են, քանի որ դրանք շատերը կարող են ունենալ: Առանձնահատուկ և ուրիշներից տարբերող մեծու­թյունն այն հզոր պատասխանատվության ընկալումն ու իրագործումն է, որ, իբրև Հայց. Առաք. Ս. Եկեղեցու հովվապետ, իրեն վստահված հոտը հովվի  իմաստությամբ եւ նրա անքակտելի միու­թյունը պահի ամբողջական եւ խաղաղության մեջ։ Հետեւա­բար, հայրապետը ոչ թե պետք է անհեռատես նկրտումներով, մենատիրության ան­զուսպ հա­կում­նե­րով եւ հեղինակություն պարտադրելու բռնազբոսիկ պոռթկումներով Հայ Եկեղեցու ուխտի միաբանության անդաստանից ներս բաժանումների, հերձվածո­ղական շար­ժում­ների եւ տարատեսակ գայթակղությունների տեղիք տա, այլ հայրա­կան գորովագութ մոտեցմամբ, քավող սիրով եւ հաշտարար ոգով պիտի ջանա բուժել Հայ Եկեղեցու մարմնի վրա բացված նորագույն վերքը, վերստին նրա մայրական գիրկն առաջնորդի հուսալքությունից խոնջած եւ երբեմն իր անհաղորդ գաղջության դեմ ընդ­վզած իր սի­րասուն զավակներին, եղբայրասիրության համակ եւ փոխադարձ ընդառա­ջումներով սերտացնի Մայր Աթոռի եւ մեր նվիրապետական մյուս Աթոռների, նաեւ թեմական առաջնորդությունների միջեւ սրտագին փոխհարաբերությունները, անա­ղարտ պահի մեր եկեղեցու առաքելավանդ կարգն ու կանոնը, մեր ազգային-եկե­ղե­ցական հինավուրց ավանդությունները, մեր եկեղեցու ինքնուրույնությունը, ազգա­յին նկա­րագիրը, ուղղափառությունը, ժողովրդավարական սկզբունքները, ազգանվեր ու հայրենանվեր ոգին։

Թող ամենաողորմած Աստուած իր երկնապարգև օրհնություններն ու շնորհ­ները սփռի հայ մտքի ու հոգու վրա, իսկ Հայց. Առաք. մեր մայր եւ Ս. Եկեղեցին, Աս­տծու թագավորության բարիքներով ճոխացած, միշտ մնա իր կոչման բարձրու­թյան վրա ու, ինչպես անցյալում, նաեւ այսօր կարողանա ժամանակի պահանջների եւ արդի մար­տահրա­վերների ամեհի կոհակների մեջ անվթար առաջնորդել մեր ազգային գոյու­թյան հոգեւոր նավը:

Դոկտ. Աբել Քհն. Մանուկյան

Ի տօնի սրբուհւոյ Աստուածածնի ծննդեան յԱննայէ

Ժնև, 8 Սեպտեմբեր 2018