Դոկտ Աբէլ Քհնյ. Մանուկեան, Զուիցերիա, 19 Հոկտեմբեր 2021
Նոյն հեղինակի գրիչէն՝ Արդեօք ՏԱԿԱՒԻՆ կարելի՞ է փրկել եկեղեցին
«Բոլոր ժամանակներու ամենամեծ օդային զօրավարժութիւնները – Օդային ուժերու երկշաբաթեայ ռազմավարժութիւններ եօթը երկիրներու մասնակցութեամբ»։ Հրէական լրատուամիջոցներ այս եւ նման խորագրերով կը հաղորդեն հրէական պետութեան հիմնադրումէն ի վեր ամենամեծ ու ժամանակակից այն օդային զօրավարժութիւններուն մասին, որոնք մեկնարկած են անցեալ Կիրակի՝ 17 Հոկտեմբեր 2021-էն սկսեալ։ Արդարեւ, Իսրայէլ այս զօրավարժութիւնները երկու շաբաթ տեւողութեամբ կ’իրականացնէ եօթը բարեկամ երկիրներու ռազմական լաւագոյն օդաչուներուն հետ, որոնք ժամանած են Գերմանիայէն, Իտալիայէն, Անգլիայէն, Ֆրանսայէն, Հնդկաստանէն, Յունաստանէն ու Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներէն։
«Կ’ապրինք շատ բարդ տարածաշրջանի մը մէջ, ուր Իսրայէլի պետութեան համար վտանգները Կազայի հատուածէն, Լիբանանէն, Սուրիայէն, Իրանէն օր ըստ օրէ աւելի սպառնալից կը դառնան», ըսած է Իսրայէլի ռազմօդային ուժերու հրամանատար գեներալ-մայոր Ամիկամ Նորկինը՝ զօրավարժութիւնները մեկնարկելէ առաջ։ Ան յատկապէս շեշտած է, թէ «Ներկայ իրավիճակին մէջ միջազգային այս զօրավարժութիւններուն իրականացումը,– պահպանելով հանդերձ մեր գաղտնի եւ ռազմական ազդու գործողութիւնները բոլոր ճակատներուն վրայ,– ունի ռազմավարական գերակայ նշանակութիւն եւ լայն ազդեցութիւն մը Իսրայէլի ռազմօդային ուժերուն, ընդհանրապէս Իսրայէլի զինուժին եւ Իսրայէլի պետութեան վրայ»։
Սոյն զօրավարժութիւններուն նպատակն է,– յայտարարած է Իսրայէլի ռազմօդային ուժերու հրամանատարութիւնը,– ամրապնդել միջազգային ռազմավարական համագործակցութիւն՝ միասնաբար իւրացնելով չորրորդ եւ հինգերորդ սերունդի ռազմական օդանաւերու եւ գերժամանակակից ճարտարարուեստի ներգրաւումը, իրագործելու համար համատեղ ռազմավարական թռիչքներ տարբեր սպառնալիքներու դէմ։
Գեներալ-մայոր Ամիկամ Նորկինը սոյն զօրավարժութիւնները որակած է որպէս «բեկում» մը արհեստագիտութեան, վերապատրաստութեան բարձր որակի եւ մասնակից երկիրներու թուաքանակին առումով։ Երկշաբաթեայ զօրավարժութիւններուն ընթացքին մասնակից օդային ուժերը պիտի իրականացնեն նախ բացառապէս օդային, ապա միաժամանակ օդային եւ ռազմադաշտային մարտեր՝ նկատի ունենալով յաղթահարելու երկրէն դէպի երկինք արձակուող գերարդիական հրթիռներու վտանգը եւ թշնամիի տարածքին մէջ հնարաւոր հակահարուածներ դիմագրաւելու կարելիութիւնները։
An Israeli F-15 fighter jet is seen in the skies over Israel, ahead of the Blue Flag exercise in October 2021. (Israel Defense Forces – The Times of Israel)
Համաձայն հրէական մամուլի հաղորդած տեղեկութիւններուն, Իսրայէլի ռազմօդային ուժերը երկու տարին անգամ մը նման զօրավարժութիւններ կը կատարեն՝ զգաստ պահելու համար իրենց մարտունակութիւնը, փորձարկելու համար տեղական եւ միջազգային մակարդակով ձեռք բերուած արհեստագիտութեան նորագոյն նուաճումները, նաեւ, ամենակարեւորը, հնարաւորութիւններուն առաւելագոյն չափով պաշտպանուած պահելու համար Իսրայէլի պետութեան օդային տարածքը։
Արցախեան 44-օրեայ պատերազմին ընթացքին հայ զինուորը, ի տես համայն աշխարհին, ցոյց տուաւ օրինակելի մարտունակութիւն մը, քաջութեան եւ անձնազոհութեան գերազանց ոգիի մը դրսեւորման վկայութիւնը, յաջողապէս պաշտպանելով Մռաւեան լեռներէն մինչեւ Արաքս գետ երկարող ռազմաճակատային գիծը։ Սակայն պարզուեցաւ, որ դժբախտաբար մեր երկինքն էր անպաշտպան։ Աքիլլէսեան մեր խոցելի գարշապարը դարձաւ ան, որուն գլխաւոր հետեւանքով ոչ միայն ինկան մեր բիւրաւոր եւ անմահանուն երիտասարդները հայրենիքի պաշտպանութեան արիւնաներկ բագինին վրայ, այլեւ կորսնցուցինք նաեւ մեր հայրենեաց հողատարածքէն կարեւոր բաժին մը։ Թշնամիին հետախուզութիւնը կրցեր էր ճանչնալ հայկական բանակին այդ ճակատագրական բացթողումը, ուստի տարիներ շարունակ թրքական եւ հրէական գերարդիական ԱԹՍ-ներ գնելով նախապատրաստուեր էր սանձազերծելու պատերազմը ընդդէմ Արցախի, ի վերջոյ նաեւ Հայաստանի։
Բարձրարժէքօրէն միանգամայն գնահատելի է, որ հայ ժողովուրդին մեծագոյն հարստութիւնը իր մշակութային ժառանգութիւնն է, քաղաքակրթութեան այն անգնահատելի արժէքը, որ դարեր շարունակ ստեղծագործած է եւ հիմա ալ իր գիտակցութեան ու էութեան բովանդակ ներդրումներով կը ստեղծագործէ իրեն եւ ընդհանրապէս քաղաքակիրթ մարդկութեան բարիքին համար։ Բայց ազգովին պէտք է դասեր քաղենք մասնաւորաբար Արցախեան պատերազմի աղէտալի արդիւնքէն ետք, ու ամենակարեւորը՝ պէտք չէ թերանանք ըլլայ ռազմադաշտի, ըլլայ օդային եւ ջրային սահմանագիծի անխոցելիութեան մէջ։ Խաղաղասիրութիւնը, արդարեւ, գերագոյն առաքինութիւն է, սակայն կեանքն ու պատմական փորձը ցոյց կու տան, որ խաղաղութիւնն ալ կախուած է ուժի եւ սպառազինութեան գերակայութենէն։ Մեր հայրենիքին սահմանները ամէնուրեք են, թէ՛ մշակութային ինքնութեան եւ թէ՛ աշխարհագրական տարածքներու առումով, որոնք անվտանգութեան եւ պաշտպանութեան կայացման լուրջ եւ հիմնական մարտահրաւէրներու առջեւ կը գտնուին։ Հետեւաբար հրամայական պահանջք մըն է, որ այսուհետեւ ազգովին մեր գոյապայքարի առաջնահերթ նպատակներէն մէկը դարձնեք ունենալու նաեւ գերազանց միջոցը՝ պահել, պաշտպանել եւ զարգացնել կարենալու համար մեր ստեղծագործած մշակութային արժէքները անարգ թշնամիներու ոտնձգութիւններուն դէմ։
Արդեօք ՏԱԿԱՒԻՆ կարելի՞ է փրկել եկեղեցին
Լուրջ ճգնաժամի մէջ է քրիստոնէական եկեղեցին: Քրիստոսի հիմնած ժողովուրդի հոգեւոր տունը դարձեր է հսկայական ու վիթխարի հիմնարկ մը, ուր կղերապետութիւնը դարձած է փակ համակարգ մը: Անցեալին, դեռ երրորդ-չորրորդ դարերէն, Եկեղեցւոյ առաջին Հայրերը փորձած են կանոնակարգել, ընդհանուր համակարգի մը մէջ դնել եւ Քրիստոսի հիմնած տունը կարելի եղածին չափ հարազատ պահել Քրիստոսի եւ իր առաքեալներու գծած ուղիին վրայ: Հայկական միջավայրին մէջ այդպիսի փորձեր կատարած են Պաւղիկեանները, Թոնդրակեցիները, բայց հակառակ իրենց վայելած լայն ժողովրդականութեան, անխնայ կերպով հալածուած են որպէս հերետիկոս: Վերջին տասնամեակներուն նոյնպէս մեր եկեղեցին յայտնուած է խոցելի կացութեան մը մէջ: Տակաւին կը շարունակուի քաղաքական կողմի մը հսկողութիւնը Հայաստանեայց Առաքելական եկեղեցւոյ Կիլիկեան կաթողիկոսութեան վրայ սփիւռքի տարածքին, ամէն օր քննադատութիւններ կը հնչեն Ամէնայն Հայոց Կաթողիկոսութեան վերնախաւին դէմ, Պոլսոյ Պատրիարքութիւնը հլու-հնազանդ ենթարկուած է Թուրքիոյ սպասարկութեանց, Երուսաղէմի Սրբոց Յակոբեանց Միաբանութիւնը ցարդ չտեսնուած քննադատութեան կ’ենթարկուի՝ վերջերս իր կալուածներուն հետ առնչուող տնտեսական շահագործումներու եւ կնքուած պայմանագրերու պատճառով: Մեր եկեղեցին դարձեր է ինքագլուխ եւ ոչ մէկ հեղինակութիւն ընդունող հիմնարկ մը, յատկապէս ոչ-հաշուետու կամ համարատու կը նկատէ ինքզինք հայ ժողովուրդի առջեւ: Սոյն գրութեամբ keghart.org ազգային լուրջ հարց մը կ’արծարծէ եւ զայն կը յանձնէ սրտցաւ հաւատացեալներու եւ մտահոգ ազնիւ հոգեւորականներու ուշադրութեան:
Դոկտ. Աբէլ Քհնյ. Մանուկեան, Զուիցերիա, 13 Հոկտեմբեր 2021
Վերջերս ֆրանսական լրատու կայաններէ լրահոսը իր հաղորդած գլխաւոր լուրերով ցնցեց ոչ միայն տեղական, այլեւ միջազգային հասարակութիւնը։ Ան ճշգրիտ թիւերով եւ փաստերով կ’անդրադառնար սահմռկեցուցիչ իրողութիւններու, թէ 300.000 երեխաներ վերջին քանի մը տասնամեակներուն ընթացքին չարաշահուած են շուրջ 3000 կաթողիկէ մանկապիղծ հոգեւորականներու կողմէ։ Սոյն թուաքանակն արդէն այնքան ճնշող է, որ կամայ թէ ակամայ չես ալ ուզեր մտածել այն անյայտ թիւերուն մասին, որոնք առ այժմ կամ ընդհանրապէս կը մնան պատմութեան մութին մէջ։ Համաշխարհային մակարդակով չարաշահումներուն եւ նոր ժամանակաշրջանին Կաթողիկէ Եկեղեցւոյ ներկայացուցիչներուն իրագործած բազմաթիւ յանցագործութիւններուն հետ,– որոնք ստոյգ զոհ դարձած են լռութեան,– նոյնիսկ աւելի յանցագործ կազմակերպութիւններ, որոնցմէ մին մաֆիան է, ամենեւին պիտի չկարենային մրցակցիլ։ Աստուծոյ անունով իրագործուած յանցագործութիւններ, քստմնելի ոճիրներ, բռնութեան տարատեսակ արարքներ եւ անմարդկային բնազդի ամենավայրագ դրսեւորումներ։ Եկեղեցւոյ ծոցին մէջ ծուարած եւ սեւ սքեմին տակ թաքնուած մանկապիղծներու փաղանգին վերաբերեալ յօդուածներն այս օրերուն կ’ընթերցուին վախազդեցիկ վիպակներու նման, հակառակ անոր, որ դեռեւս ընդամէնը սառցաժայրին գագաթն է տեսանելի, մինչդեռ անոր խոշորագոյն զանգուածը տակաւին անյայտ կը մնայ ովկիանոսին անթափանց ջուրերուն մէջ։ Անթիւ զոհերուն կրած անլուր ցաւին ու տառապանքին, հոգեկան-բարոյական նուաստացումներուն, տարիներ շարունակ հիւծող ընկճախտին ու իրենց սրտին խորքը նստուածք դարձած սարսափին վերաբերեալ որոշակի պատկերացում մը կրնանք միայն այն ժամանակ կազմել, երբ ենթակաները քաջութիւնն ունենան ամօթի ու վախի իրենց ապրումները յաղթահարելով արտայայտուիլ ու վկայել իրենց հետ պատահած սահմռկեցուցիչ եղելութիւններուն մասին։
Հիւանդագին երեւակայութիւն մը նոյնիսկ կը խորշի պատկերացնելու, թէ սիրասուն զաւակդ կիրակնօրեայ դպրոց, եկեղեցւոյ կազմակերպած ճամբար կամ որեւէ այլ միջոցառումին ուղարկես, եւ ան տուն վերադառնայ ենթարկուած սեռային պղծութեան այս կամ այն այնքան սիրած հոգեւոր հովիւէդ, որուն վստահած, մեղքերդ խոստովանած եւ ձեռքէն հաղորդութիւն ստացած ես։ Երբ այդ պահէն իսկ նկատած ես, թէ զաւակիդ հետ բացասականօրէն բան մը փոխուած է, բայց երբեք մտքիդ ծայրէն իսկ անցուցած չես, թէ զաւակդ դարձած է անպաշտպան բազմաթիւ զոհերէն մին հոգեւորականի մը անարգ կիրքերուն։
Արդարեւ, ի՞նչ պիտի ըլլար, եթէ եկեղեցիին տնօրինած գիշերօթիկ դպրոցներէ ու որբանոցներէ հարիւրաւոր սպաննուած երեխաներու զանգուածային գերեզմաններ յայտնաբերուէին, ինչպէս վերջերս Անգլիոյ մէջ պատահեցաւ: Եթէ երբեք բացայայտուէին համակարգուած եւ հետեւողական բռնաբարութեան, նուաստացումի ու հոգեբանական ստրկացումի դէպքեր եւ այս բոլորը յայտնուէին այլ համատեքստի մը կամ ընկերային այլ կառոյցներու մէջ, ապա ի՞նչ պիտի ըլլար հասարակութեան հակազդեցութիւնը այս եւ նման փաստերու հանդէպ։
Եկեղեցին սակայն անձեռնմխելի հաստատութիւն մըն է, իսկ հոգեւորականը՝ յաճախ պաշտպանուած մենաշնորհեալ մը անոր միջնադարեան հաստաբեստ պատերուն ետեւ։ Յարգանքը հանդէպ կրօնքին ու հաւատքին, պատմութեան եւ նուիրականութեան թոյլ չի տար, որ մարդիկ խօսին եկեղեցիին դէմ կամ, աւելի ճիշդ, լրջօրէն քննադատեն անոր մէջ բոյն դրած յոռի բարքերն ու կղերին վատթար չարաշահումները։
Խեղաթիւրելու արուեստը կղերին է տրուած ի սէր եկեղեցւոյ բարեկարգութեան մարդոց բարի եւ ազնիւ դիտաւորութիւնը իբրեւ հակաքրիստոնէական շարժում, աղանդաւորական վիժուածք, սրբապղծութիւն, եկեղեցւոյ հեղինակութեան եւ նուիրապետութեան դէմ յանդգնութիւն որակաւորումներով պիտակաւորելու։ Սակայն եւ այնպէս, հասարակութիւնը յարաճուն փոփոխութեան մէջ է եւ, ի վերջոյ, տեղ մը հետզհետէ յաջողած է յաղթահարել իր ընկերային եւ հոգեբանական արգելքները։ Այսուհետեւ կարելի չէ պատկերացնել, որ եկեղեցին վեր մնայ օրէնքի գերակայութենէն, նաեւ մնայ ազատ՝ հարկային պարտաւորութենէն։ Ինչպէս հասարակական եւ քաղաքական կեանքի բոլոր կառոյցները, ան եւս պէտք է ներգրաւուած ըլլայ սահմանադրական պետութեան իրաւական դաշտին ու պարտականութիւններուն ծիրին մէջ։ Անհատական, հաւաքական եւ զանգուածային չարաշահումներու եւ յանցագործութիւններու պարագային՝ առաւել եւս պատասխանատու եւ ենթակայ պատժելիութեան օրէնքին առջեւ։
Անդրադառնալով Ֆրանսայի կաթողիկէ եկեղեցիին մէջ իրականացած սեռային վերոնշեալ յանցագործութիւններուն, Ֆրանչիսկոս Սրբազան Քահանայապետը սրտի խոր ցաւով կ’արտայայտուի՝ ըսելով. «Զոհերուն կը յայտնեմ իմ խորազգած ցաւն ու տխրութիւնը իրենց կրած վնասուածքներուն համար։ Այդ նաեւ ի՛մ ամօթն է, մե՛ր ամօթն է, որ եկեղեցին երկար ժամանակ անզօր գտնուեցաւ զիրենք դնելու իր մտահոգութիւններուն կեդրոնը»։ Սրբազան Քահանայապետը խորապէս կը գիտակցի, որ եկեղեցին կը գտնուի լուրջ ճգնաժամի մը մէջ։ Սեռային եւ այլ չարաշահումներու գայթակղութեանց հետեւանքով հաւատացեալներու լայն շրջանակներուն մէջ եկեղեցիին հանդէպ յառաջացած վստահութեան կորուստը մեծ է։ Կաթողիկէ Եկեղեցւոյ համաշխարհային սիւնհոդոսի բացումին, որ տեղի ունեցաւ 10 Հոկտեմբերին Հռոմի մէջ, ան իր ճառին մէջ հանգամանօրէն կը նշէ, որ նախկին գործելաոճին կիրարկումը եկեղեցիին մէջ յառաջ եկած հիմնահարցերը լուծելու համար ապարդիւն է։ Ըսել «Մենք միշտ այդպէս ըրած ենք, եւ աւելի լաւ է ոչինչ փոխել՝ թոյն է եկեղեցւոյ կեանքին համար։ Ով այս մտահորիզոնով կ’առաջնորդուի, թէկուզ առանց անդրադառնալու, կը սխալի՝ ժամանակը, որուն մէջ մենք կ’ապրինք, լրջօրէն չընկալելուն համար»։
Բարեկարգութիւնը ոչ միայն Հռոմէական Կաթողիկէ Եկեղեցիին, այլ ընդհանրապէս Ընդհանրական եւ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցիին ուղղուած մարտահրաւէր մըն է, որ պէտք է ըլլայ իր հայեցակարգային առաջնահերթութիւններէն մին։ Կարելի չէ լիարժէք ծառայել հասարակութեան բարիքներուն, եթէ ան ժամանակահունչ չէ, եթէ երբեք իր ուսուցումներուն եւ մարդոց ընկալումներուն միջեւ տարբերութիւնը անհաշտելի դարձած է։ Ներկայ ժամանակաշրջանին մէջ վերիմաստաւորելով մեր կեանքն ու ապրելաոճը մեզի համար ոչ միայն առաջնահերթ հրամայական մըն է պահպանելու եւ կազդուրելու համար ծանրօրէն վիրաւորուած մեր բնաշխարհը, այլ նաեւ Երկիր մոլորակին վրայ գերազանցապէս պաշտպանելու մարդ արարածը այսօրուան ու վաղուան բոլոր այլասերումներուն դէմ։ Արդարեւ, հարկ է զայն ուղղորդել ու առաւել եւս ամրագրել իր մարդկային կոչումին մէջ, զայն վերաժեւորելով համաձայն Աստուածաշունչին աւանդած գնահատականին՝ մարդ, ըստ պատկերի եւ նմանութեան Աստուծոյ։
Եկեղեցին մի՛շտ պէտք է բարեկարգուի, ըլլայ ժամանակահունչ եւ բաց՝ մարդոց ու Ս․ Հոգւոյն ներգործութեան համար։ Ա՛յս եղած է եւ այսօր ու վաղը անընդմիջելիօրէն ա՛յս պէտք է ըլլայ անոր տիրաւանդ առաքելութիւնը։